دیدن بچه‌ای که کتک می‌زند، برای همه ناخوشایند است؛ به‌خصوص که شما والدین یا مربی او باشید. معمولاً موقعیت این‌طور است که بچه‌ها مشغول بازی هستند و لحظاتی احساس آرامش می‌کنید. ناگهان صدای جیغ و گریه‌شان بلند می‌شود و بعد با صحنه‌ای مواجه می‌شوید که کودکی کتک خورده یا روی دستش جای گاز هم‌بازی‌اش است!
اگر کودک شما هم همان است که در جمع‌ها دیگران را می‌زند یا در کودکستان بچه‌هایی دارید که با کتک، سایر بچه‌ها را آزار می‌دهند، این مطلب برای شماست.
1. بی‌خیال نباشید!
هنگامی که کودک از نظر فیزیکی، به دیگران ضربه می‌زند، فوراً به این رفتار رسیدگی کنید. این چیزی نیست که شامل قاعدهٔ رها کردن و بی‌توجهی برای رشد بهتر کودک شود! سعی کنید در سطح درک آن‌ها، همراهی کنید و به چشمشان نگاه کنید. سپس با صدایی آرام و محکم بگویید: «اشکال ندارد که ناراحت شدی؛ اما ضربه زدن درست نیست.»
نکته: توضیحات زیاد و طولانی، اغلب در کودکان نوپا بی‌اثر است و حتی می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد؛ زیرا ممکن است یاد بگیرند پرخاشگری را با جلب توجه یکسان بدانند. اگر دوباره ضربه زدند، آن‌ها را از موقعیت خارج کنید. حتی می‌توانید دستشان را بگیرید و بگویید: «نمی‌گذارم بزنی!».
2. دلیل را پیدا کنید
پشت رفتار بچه‌ای که کتک می‌زند، حتماً علتی وجود دارد. اول از همه بدانید که اگر کودکی بچه‌های دیگر را می‌زند، به این معنا نیست که در بزرگسالی یک قلدر بزرگ خواهد شد. این نوع رفتار دلایل و زمینه‌هایی دارد که اگر آن‌ها را بشناسید، نحوه برخورد با این مسئله برای شما آسان‌تر و کم چالش‌تر خواهد بود.
سعی کنید بفهمید چه چیزی کودک نوپا را آن قدر ناراحت کرده که او را وادار به ضربه زدن کرده است. آیا از این‌که نمی تواند اسباب‌بازی دل‌خواه خود را پیدا کند، اذیت می‌شود؟ آیا از کسی در اطراف خود ناراحت است؟ آیا به یک میان‌وعده نیاز دارد؟
دلایل بچه‌ای که کتک می‌زند، معمولاً در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرد:
درکی از آسیب ندارد
یکی از دلایل این است که بچه‌های نوپا ممکن است متوجه آسیبی که ایجاد می‌کنند نباشند. چراکه کودکان تا حدود ۳ سالگی به طور کامل، درکی از احساس دیگران و عواقب کارشان به طور واضح ندارند.
نمی‌داند چطور احساسش را بیان کند
درست مثل خود ما، کودکان نوپا هم خسته و گرسنه می‌شوند. از آن جایی که دایرهٔ لغات کودک نوپا هنوز به طور کامل توسعه نیافته است، احتمال بیشتری دارد که از بدن خود برای نشان دادن احساسات یا پاسخ دادن به اختلافات استفاده کنند.
از حریم خود دفاع می‌کند
احتمالاً متوجه شده‌اید که کودکان زمانی که در محل بازی هستند، بیشتر ضربه می‌زند. این ممکن است به این دلیل باشد که آن‌ها در اطراف کودکان دیگری هستند که اسباب‌بازی‌هایشان را می‌گیرند و فضای بازی را اشغال می‌کنند. همچنین ممکن است در فضای باز بچه‌های دیگر، صدای اعتراض کودک را نشنوند که می‌گوید: «بس کن. مال من است!» در چنین شرایطی مهار ناامیدی یا خشمی که کودک احساس می‌کند برای او سخت است. در نتیجه به ضربه زدن روی می‌آورد.
روز بدی را سپری کرده است
وقتی کودک به هر دلیلی روز خوبی را نداشته، بداخلاق می‌شود. چون هنوز مهارت خاصی را هم برای مقابله بلد نیست، ممکن است کنترل خود را از دست بدهد و آن را با ضربه زدن تخلیه کند.
از شخص دیگری تقلید می‌کند!
ممکن است بچه‌ای که کتک می‌زند، خواهر یا برادر بزرگتر یا هم‌کلاسی‌اش را در حال دعوا کردن با دیگری دیده باشد و بخواهد این کار را انجام دهد. برای برخی از کودکان، یک عامل آزمون و خطا وجود دارد. آن‌ها می‌بینند که یک نفر دیگر ضربه می‌زند و فکر می‌کنند: «چه جالب! بگذار ببینیم چه احساسی دارد!»
کار جدیدی را امتحان می‌کند
کودکان نوپا مدام از خود می‌پرسند: «اگر این کار را انجام دهم، چه اتفاقی می‌افتد؟» این امر به روابط آن‌ها با دیگران نیز تسری پیدا می‌کند. اگر کودکی والد خود یا بچه‌های دیگر را می‌زند، به هیچ‌وجه به خاطر کوچک بودن یا بانمک بودن به او نخندید. آن‌ها منتظر واکنش شما هستند تا بدانند اجازه دارند آن را تکرار کنند یا نه. پس به طور جدی او را از زدن منع کنید.
در همین ارتباط، مطلب «معرفی چند بازی برای کنترل خشم بچه‌ها» را بخوانید.
3. فعال باشید
توجه داشته باشید که کدام موقعیت‌ها باعث می‌شوند کودک دیگران را بزند و سعی کنید از آن‌ها جلوگیری کنید. آیا زمانی است که خسته یا گرسنه است؟ زمانی که احساس شلوغی و کلافگی می‌کند؟ و… . معمولاً این‌ها محرک‌های رایج برای بچه‌ای که کتک می‌زند هستند. با کمی برنامه‌ریزی از قبل، رفتارها را پیش‌بینی و کنترل کنید. مثلاً حواستان باشد آیا کودک خواب نیم‌روزی داشته یا میان‌وعده‌اش را خورده و… تا از این دست رفتارها جلوگیری کنید.
4. او را از پیامد رفتارش آگاه کنید
کودکان نوپا درک محدودی از نحوهٔ تأثیر رفتارشان بر دیگران دارند؛ حتی ممکن است کتک زدن برای‌شان جالب و سرگرم‌کننده یا توجه‌برانگیز باشد. کودک باید بفهمد که دوستش در هنگام ضربه خوردن چه احساس بدی تجربه می‌کند. بیان جملات زیر می‌تواند در انتقال این مفهوم موثر باشد: «وقتی دیگران را گاز می‌گیری یا به آن‌ها ضربه می‌زنی، دردشان می‌گیرد و باعث می‌شود گریه کنند»؛ یا «وقتی اسباب‌بازی‌ها را از بچه‌های دیگر می‌گیری، آن‌ها احساس ناراحتی می‌کنند؛ چون هنوز می‌خواهند با اسباب‌بازی‌ها بازی کنند.» همچنین استفاده از تشویق و تمجید کودک در زمانی که یک اسباب‌بازی را به اشتراک می‌گذارد، می‌تواند منجر به تکرار رفتارهای خوب او شود.
5. حل مسئله را تمرین کنید
در مواجهه با بچه‌ای که کتک می‌زند، از بازی‌ها برای حل موقعیت‌های کتک‌کاری استفاده کنید. وانمود کنید کودک نوپایی هستید که دیگران اسباب‌بازی دل‌خواهتان را برداشته‌اند. به کودک بیاموزید که در پاسخ چه بگوید. مثلاً بگوید: «این اسباب‌بازی من است. لطفاً آن را پس بده.» اگر کارگر نیفتاد، به کودک خود بگویید که از یک بزرگسال کمک بخواهد. این صحنه‌ها را به دفعات اجرا کنید تا بچه‌ها در آن حرفه‌ای شوند و یاد بگیرند.
کلماتی را به آن‌ها پیشنهاد بدهید تا احساس خود را بیان کنند. اگر یک فنجان آب از روی میز برمی‌دارد و به طور غیرمستقیم منظورش این است که شیر می‌خواهد، به او کمک کنید تا این موضوع را بیان کند. می‌توانید بگویید «شیر می‌خواهی؟ خب بگو شیر!»
6. حواس آن‌ها را پرت کنید
تنش بین کودکان را با معرفی یک اسباب‌بازی یا محرک دیگر، مانند ادا درآوردن یا یک حرکت خنده‌دار کاهش دهید. پرت کردن حواس بچه‌ها با یک فعالیت جدید، اغلب ساده‌ترین راه برای از بین بردن اختلافات است.
7. رسانه را زیر نظر بگیرید
توجه کنید بچه‌ای که کتک می‌زند، در معرض چه نوع محتوای رسانه‌ای قرار دارد. گاهی خشونت موجود در کارتون‌ها و فیلم‌هایی که کودک می‌بیند ممکن است به رفتار خشونت‌بار او دامن بزند.
8. محدود و محروم کنید
در صورتی که کودک دارد با یکی از اسباب‌بازی‌هایش مثل شمشیر به دیگری آسیب می‌زند، وسیله را از او بگیرید و بگویید در طول آن روز اجازهٔ بازی با آن را ندارد. همچنین توجه کنید موقع بازی‌هایی از این دست، حتماً خودتان حضور داشته باشید تا نظارت کافی روی نحوهٔ بازی وجود داشته باشد و بتوانید قوانین آن را تعریف کنید.
اگر آن‌ها بر سر یک اسباب‌بازی با هم دعوا می‌کنند، یک دقیقه فرصت دهید تا ببینید آیا می‌توانند اختلاف را حل کنند. اگر دوباره شروع به ضربه زدن کردند، بگویید: «اگر نمی‌توانید نوبتی استفاده کنید، من اسباب‌بازی را کنار می‌گذارم و می‌توانیم بعداً دوباره امتحانش کنیم.»
اجازه ندهید کودک یک اسباب‌بازی را که با خشونت ربوده است نگه دارد. حتماً وسیله را پس دهید و نشان دهید که به خاطر رفتار پرخاش‌گرانه‌اش از آن وسیله محروم شده است و اگر با تعامل آن را می‌گرفت می‌توانست با آن بازی کند.
9. هرگز کودک را نزنید!
در مواجهه با بچه‌ای که کتک می‌زند، زدن او هرگز راه حل مناسب نیست؛ حتی در کوتاه‌مدت. اگر وسوسه شدید که رفتار پرخاشگرانهٔ کودک نوپای خود را با کتک زدن او پاسخ دهید، در نظر بگیرید که چقدر گیج‌کننده و متناقض است که شما به عنوان بزرگتر می‌گویید ضربه زدن درست نیست اما خودتان برای تنبیه، به او ضربه می‌زنید!
در پایان، به یاد داشته باشید که صبر و شکیبایی در تربیت کودک نقشی کلیدی دارد. تغییر رفتار زمان می‌برد و نیازمند تلاش و تعهد شما به عنوان والدین یا مربی است. با به‌کارگیری راهکارهای ارائه‌شده در این مطلب و حفظ آرامش و ثبات در برخورد با کودک، می‌توانید به او کمک کنید تا خشم خود را به طور سالم مدیریت کند و روابطی دوستانه و صلح‌آمیز با دیگران برقرار سازد. نظرات و تجربیات خود را دربارهٔ نحوهٔ برخورد با کودکانی که دیگران را کتک می‌زنند، در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.
