پس از طی‌شدن مراحل کارشناسی و مرحلۀ اول داوری، برای بررسی دقیق‌تر محصولات، شاخص‌های ارزیابی مرحلۀ دوم را با دقت و جزئیات بیشتری احصاء کردیم. در این مقاله به تبیین شاخص‌های نهایی داوری محور کتاب کودک می‌پردازیم.
چند نکته دربارۀ شاخص‌های داوری مرحلۀ دوم:
- یک شاخص برای «ارزیابی کل‌نگر» وجود دارد که در آن نظر کلی داور نسبت به محصول شما در قیاس با محصولات دیگر درج شده است. اگر امتیاز بالایی در این شاخص به دست نیاوردید، نشان از کیفیت بالای محصولات دیگر دارد؛ نه کیفیت پایین محصول شما.
- شاخص دیگری مربوط به ترسیم چشم‌انداز مطلوب برای محصول است. با توجه به این که بعضی شرکت‌کنندگان رویداد ارتقا فرصت اعمال تغییرات را نداشتند، چنان‌چه فایلی برای ترسیم چشم‌انداز محصول و اقدامات مد نظر برای بهبود محصول ضمیمه کرده باشند، این شاخص به بررسی این چشم‌انداز پرداخته است. البته ثبت چشم‌انداز امتیازی و غیرالزامی بوده است.
نکته: محصول شما در باقی شاخص‌ها بر اساس وضع موجود محصول داوری شده است؛ نه بر اساس چشم‌انداز. فقط همین شاخص به چشم‌انداز اختصاص دارد. - ابتدای برخی شاخص‌ها عبارت «امتیازی» را می‌بینید. نداشتن آن ویژگی موجب کسر امتیاز نمی‌شود اما داشتن آن، امتیاز محصول را افزایش می‌دهد.
- ابتدای برخی شاخص‌ها عبارت «محصول جامع» را می‌بینید. در یارستان کودکستان به محصولی که قرار است یک دورۀ تربیتی کامل (مثلاً یک سال کودکستان) را پوشش دهد و انتظار می‌رود از جامعیت محتوایی برخوردار باشد، (مثلاً به یک ساحت یا هدف خاص اختصاص نیافته است) محصول جامع می‌گوییم. حال اگر ابتدای شاخصی این عبارت را دیدید، یعنی این شاخص برای محصولاتی که جامع قلمداد شوند، الزامی است وگرنه غیرمرتبط است و اثری در امتیاز محصول نخواهد داشت.
- ابتدای برخی شاخص‌ها عبارت «محصول جامع/ امتیازی» را می‌بنید. این شاخص‌ها برای محصولات جامع الزامی است ولی برای باقی محصولات امتیازی است.
نکته: اگر محصولی جامع نباشد، و به یک حیطۀ خاص پرداخته باشد؛ مثلاً صرفاً رشد اجتماعی را هدف قرار داده است، در این صورت شاخص‌هایی که به آن حیطۀ خاص مربوط است، حتی اگر عبارت «محصول جامع» در آنها دیده شود، برای آن محصول الزامی است و امتیازی نیست.
توضیحاتی راجع‌به وزن شاخص‌ها
شاخص‌های مختلف از درجه اهمیت یکسان برخوردار نیستند؛ بلکه بعضی مهمتر از بعضی دیگر هستند. در دو ستون کناری جدول، اعدادی می‌بینید که وزن هر شاخص در هر ردۀ سنی است. یک شاخص ممکن است برای سن 0 تا 3 سال اهمیت زیادی داشته باشد و وزن 6 را به خود اختصاص داده باشد ولی در سن 4 تا 6 سال، اهمیت کمی داشته باشد و وزن 1 را داشته باشد.
وزن هر شاخص مانند تعداد واحد یک درس در یک ترم دانشگاه است. همان طور که درس 3 واحدی، سه برابر درس 1 واحدی در معدل یک ترم ما اثر می‌گذارد، شاخص با وزن 6 هم دو برابر شاخص با وزن 3 در امتیاز کلی که به دست می‌آوریم اثر می‌گذارد.
| ردیف | کتاب کودک | 0تا3 | 3تا6 |
| 1 | ارزیابی کل‌نگر دربارۀ این محصول | 6 | 6 |
| 2 | امتیازی*: در فایل‌های ارسال شده، چشم‌انداز مطلوبی برای ارتقای محصول ترسیم شده است. | 3 | 3 |
| 3 | راهنمای لازم برای انتخاب محصول در اختیار خریدار قرار گرفته است. (مثلاً سن هدف برای این محصول، موضوع آن و نیازی که پاسخ می‌دهد) | 2 | 2 |
| 4 | راهنمای لازم برای نحوه استفاده از محصول به طور شفاف در اختیار مصرف‌کننده قرار گرفته است. (در صورت نیاز به راهنمایی) | 1 | 1 |
| 5 | استفاده از این محصول برای مخاطب آسان است. | 1 | 1 |
| 6 | قیمت محصول با توجه به نیازی که پاسخ می‌دهد، کیفیت محصول و سبک هزینه‌کرد مخاطبان آن مناسب است. | 2 | 2 |
| 7 | از بیان واضح و روشن، کلمات آشنا (واژگان پایه)، جملات کوتاه و نشانه‌های نگارشی برای فهم بهتر جملات استفاده شده است. | 6 | 4 |
| 8 | محتوای کتاب کودک او را در جهت عدم رعایت ایمنی یا بهداشت سوق نمی‌دهد. | 2 | 1 |
| 9 | حقوق مالکیت معنوی رعایت شده و در اثر از منابع دیگر بدون ذکر منبع، اقتباس و گرته‌برداری نشده است. | 1 | 1 |
| 10 | از عناوینی مانند اولین، برترین، کامل‌ترین و… در عنوان، جلد، شناسنامه یا معرفی اثر پرهیز شده است. | 1 | 1 |
| 11 | اثر تألیفی است و ترجمه یا بازنشر آثار دیگران و کتاب‌های دیگر نیست. | 5 | 5 |
| 12 | محصول در فرم و ایدۀ ظاهری خلاقانه و نوآورانه است. | 1 | 1 |
| 13 | محصول در مضمون و محتوا خلاقانه و نوآورانه است. | 1 | 1 |
| 14 | برای محصول تصویرگری اختصاصی انجام شده است. | 4 | 4 |
| 15 | امتیازی *: با استفاده از کد QR یا واقعیت افزوده (AR) محتوای دیجیتال مرتبط و مناسب (برای مخاطب کودک) به اثر اضافه شده است. (مثلاً صوت کتاب) | 3 | 3 |
| 16 | بین میزان نوشته‌ها و تصاویر و سفیدخوانی تناسب وجود دارد. علاوه بر حاشیه، صفحه دارای فضای خالی است و تمام فضا از نوشته و تصویر پر نشده است. حجم محتوای یک صفحه نه خیلی کم و نه خیلی زیاد است. | 5 | 4 |
| 17 | بین دو صفحه مقابل هم ارتباط بصری و محتوایی وجود دارد. | 3 | 3 |
| 18 | عنوان، تصاویر و محتوای روی جلد با محتوای اثر تطابق دارد و برای مخاطب جذاب و قابل فهم و دارای پیام مثبت است. | 2 | 2 |
| 19 | تصاویر کتاب متناسب با سن مخاطب آن است. (شادابی رنگها، مقدار ریزه‌کاری و جزئیات آن زیاد نیست، برای کودکان واضح و قابل درک است و به اندازه کافی بزرگ است.) | 3 | 3 |
| 20 | تصاویر به درستی در ارتباط و در خدمت مفاهیم کتاب استفاده شده است. | 3 | 3 |
| 21 | در به تصویر کشیدن انسان‌ها، جانداران، گیاهان و اجسام، تا حد امکان ویژگی‌های واقعی آنها منعکس شده است و کودک در تشخیص آنها دچار مشکل نمی‌شود. (ابعاد، زوایا، رنگها و… متناسب با واقعیت است.) | 5 | 3 |
| 22 | از نمادها، تصاویر و شخصیت‌ها متناسب با فرهنگ بومی استفاده شده و از نمادها، شخصیت‌ها، حروف و تصاویر غیربومی پرهیز شده است. | 3 | 3 |
| 23 | تصاویر در کل کتاب هم به لحاظ فرم و سبک تصویرگری و هم به لحاظ محتوا دارای تناسب و یکپارچگی است. | 2 | 2 |
| 24 | تعداد صفحات مناسبی دارد. (دست کم 12 صفحه و حداکثر برای زیر 4 سال 24 صفحه، 4 و 5 سال 32 صفحه و بالای 5 سال 40 صفحه) | 2 | 2 |
| 25 | از نوع و اندازه قلم مناسب برای نوشته‌های جلد و متن کتاب استفاده شده است. | 4 | 4 |
| 26 | محصول به یک یا چند نیاز مهم و اساسی پاسخ می‌دهد. | 6 | 6 |
| 27 | اهداف تربیتی به صورت ضمنی و غیرمستقیم دنبال شده است. | 3 | 3 |
| 28 | به اصل لذت و بازی توجه شده است و محتوای کتاب کودک جدی و خشک نیست و به نوعی بازی‌گونه، کودکانه، جذاب و بانشاط است. | 5 | 4 |
| 29 | فعالیتها درخور موضوع با زندگی طبیعی کودک گره خورده است و در بستر زندگی کودکانه یادگیری و تربیت را پیگیری کرده است یا در زندگی روزمره کودک اثرگذار است. | 3 | 2 |
| 30 | اصل تناسب فعالیتها و انتظارات عملکردی با ردۀ سنی مخاطبان، وسع وجودی و نیازهای فردی و اجتماعی آنها در نظر گرفته شده است. مثلاً حجم مفاهیم و محتوا مناسب است. نه بسیار کم و تهی نه بسیار زیاد و بیش از ظرفیت کودک. یا به مفاهیم انتزاعی فراتر از درک کودک پرداخته نشده. | 5 | 5 |
| 31 | به تفاوت‌‌ها و نقش‌های جنسیتی توجه شده است و به علاقه کودک به جنسیت خود کمک می‌کند. | 1 | 1 |
| 32 | نمادهای خرافی و انحرافی و فرق ضاله در متن و تصاویر تبلیغ نمی‌شود (مانند جمجمه، انگشتر تیغ‌دار، صلیب وارونه، ستاره شش‌ضلعی و…) و تمسک به قدرت‌های کاذب ماورایی مانند جادو و شعبده وجود ندارد. | 2 | 2 |
| 33 | خداوند و فرستادگان او به گونه‌ای که حس منفی در کودک ایجاد کند، معرفی نمی‌شود. (ترس، دلهره، سخت‌گیری، نامهربانی و…) | 4 | 4 |
| 34 | توهین و سبک شمردن نسبت به نمادها و مقدسات دینی و شعائر مذهبی وجود ندارد. | 2 | 2 |
| 35 | محصول صفات و ویژگی‌های فردی منفی را تقویت نمی‌کند. (مانند راحت‌طلبی، مصرف‌گرایی، بخل، زیاده‌خواهی، عهدشکنی، خودمحوری، عدم کرامت و عزت نفس و…) | 4 | 4 |
| 36 | در کودک هیجانات و حالات آسیب‌زا مانند خشونت، استرس، تنش‌های روحی، عذاب وجدان، ترس و… را سبب نمی‌شود. | 4 | 2 |
| 37 | محتوا به نحوی نیست که کودک در ناکامی از حصول نتیجه حس ناکارآمدی و درماندگی کند. | 1 | 1 |
| 38 | مفاهیم و اعمال مذموم یا مربوط به سنین بالاتر مانند روابط جنسی، استعمال دخانیات و مواد مخدر، مشروبات الکلی و… در اثر وجود ندارد. | 4 | 2 |
| 39 | در داستان‌ها شخصیت منفی، از اعضای خانوادۀ شخصیت اصلی یا شخصیت مثبت نیست و به بهای جذاب ساختن داستان شأن و جایگاه هیچ یک از اعضای خانواده تضعیف نمی‌شود. | 4 | 3 |
| 40 | محتوا مروج فرم غیراستاندارد خانواده نیست و نمایانگر طلاق عاطفی، ازدواج سفید، همجنسگرایی و… نمی‌باشد. | 3 | 3 |
| 41 | محصول صفات اجتماعی منفی مانند ناسزاگویی، برچسب زدن، تمسخر، حسادت، کینه و… را ترویج نمی‌کند. | 4 | 4 |
| 42 | محصول به دنبال جذابیت مصادیق قانون‌گریزی یا آسیب به اموال عمومی را به عنوان ارزش مثبت منتقل نمی‌کند. | 2 | 2 |
| 43 | تبعیض یا تحقیر نسبت به قومیت‌ها، اقشار و مشاغل مشاهده نمی‌شود. | 3 | 3 |
| 44 | اثر مروج نگهداری از حیواناتی مانند سگ و گربه و حیوانات وحشی در خانه نیست. | 2 | 2 |
| 45 | اثر مروج آسیب به طبیعت و حیوانات نیست. | 2 | 2 |
| 46 | اثر مروج نمادها و رسوم غیر اسلامی و ایرانی نیست. | 3 | 4 |
| 47 | اثر دارای روایت منفی و تخریب نسبت به گذشته و اکنونِ ایران و اسلام نیست. | 2 | 3 |
| 48 | محصول پوچ و بی‌هدف نیست و یکی از اهداف و ساحت‌های تربیت و یادگیری کودک یا تلفیقی از آنها را در بر می‌گیرد و به زمینه‌سازی جهت پرورش حداقل یکی از ساحت‌های زیستی، بدنی، اعتقادی، اخلاقی، معنوی، عاطفی، زیبایی شناختی، تفکر، علمی و فناوری و زبانی منجر می‌شود. (امتیاز بر اساس میزان و عمق پرداختن به یک ساحت و نیز تلفیق چند ساحت داده می‌شود.) | 3 | 3 |
| 49 | محصول جامع/ امتیازی*: محصول منجر به بیداری احساس فطری حب نسبت به خداوند مهربان و همچنین مخلوقات خداوند (خود، انسان‌ها و طبیعت) می‌شود. | 2 | 2 |
| 50 | امتیازی*: به شناسایی کارهای خوب و خداپسندانه اهتمام ورزیده و کودک را به انجام آنها تشویق می‌کند. | 2 | 2 |
| 51 | امتیازی*: به انس با خدا، مفاهیم تربیت دینی و پیشوایان دین کمک می‌کند؛ مثلاً به موقع بسم الله الرحمن الرحیم، الحمدلله، صلوات و… را با بیان کودکانه و جذاب دنبال می‌کند. | 2 | 2 |
| 52 | امتیازی*: محصول به انس کودک با قرآن با رعایت این اصول می‌پردازد: تاکید بر جنبه‌های لطف و رحمت الهی، آشنایی و یادگیری سوره‌ها و پیام‌های قرآنی همراه با بیان کودکانه و درک ساده از مفهوم قرآن. محصول به اجبار به حفظ قرآن کریم نپرداخته است. | 1 | 2 |
| 53 | محصول به نحوی هویت ایرانی-اسلامی را در کودک تقویت می‌کند. | 1 | 2 |
| 54 | محتوای اثر جایگاه خانواده را نزد کودک تقویت می‌کند. | 2 | 2 |
| 55 | امتیازی*: به تقویت مهارت ارتباط موثر و صحیح با دیگران می‌پردازد. | 2 | 2 |
| 56 | امتیازی*: محصول به پرورش مفاهیم هویت فردی، شناخت خود و احساسات و علاقه‌مندی‌های خود کمک می‌کند. | 1 | 1 |
| 57 | امتیازی*: به مشاغل اجتماعی، تولید، سواد مالی، علائم استاندارد کالا با نظر به آداب اسلامی در کسب مال و شغل پرداخته شده است. | 1 | 1 |
| 58 | امتیازی*: فعالیتها منجر به علاقه و احساس نیاز کودک به دانش و تحریک حس فطری کنجکاوی او به دانایی می‌شود. | 3 | 3 |
| 59 | امتیازی*: محتوا به تربیت در فضای مجازی و رسانه توجه کرده و منجر به آشنایی با استفاده درست و به‌اندازه از آنها می‌شود. | 1 | 1 |
| 60 | توجه، تمرکز، دقّت و حافظه را درگیر می‌کند و ارتقا می‌دهد. | 2 | 2 |
| 61 | دربرگیرنده چالش‌هایی جهت مکث و اندیشیدن و پرورش تفکر و حل مساله است. | 1 | 1 |
| 62 | محتوا به توجه و دقت در زیبایی‌های خلقت، گوش دادن به آواهای زیبای طبیعی و سرودهای کودکانه، دیدن و لمس کردن زیبایی‌ها و توصیف زیبایی‌های مخلوق خداوند پرداخته است. | 2 | 2 |
| 63 | امتیازی*: محصول مهارت خودکنترلی را، در سطح کودک تقویت می‌کند. (مثلاً این که مسئولیت پیامدهای رفتار خود را به عهده بگیرد.) | 1 | 1 |
| 64 | امتیازی*: کودک را در شناخت، کنترل و ابراز صحیح عواطف و هیجانات (محبت، خوشحالی، ناخشنودی، خشم، نگرانی و…) کمک می‌کند. | 2 | 2 |
| 65 | امتیازی*: تعاملات عاطفی بین کودک و اعضای خانواده و دوستان و اطرافیان را ایجاد می‌کند و ارتقا می‌دهد. | 2 | 2 |
| 66 | امتیازی*: به معرفی خوراکی‌های مفید، دوست داشتن بدن خود و مراقبت از سلامتی خود و رعایت بهداشت پرداخته است. | 2 | 2 |
| 67 | امتیازی*: به مفاهیم زیست محیطی کودک (خانه، محله، شهر، کشور)، پاکیزگی آنها، احساس تعلق و محبت به آنها و همسو بودن آنها با فرهنگ ایرانی-اسلامی، پرداخته است. | 1 | 1 |
| 68 | امتیازی*: به نعمت‌های خداوند در محیط طبیعت، احترام به طبیعت، منابع طبیعی و موجودات زنده و مراقبت از آنها، بازی و گردش در طبیعت و کشف و ساختن پرداخته است. | 2 | 2 |
| 69 | امتیازی*: به روش‌های سادۀ صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف و استفاده از دورریختنی‌ها پرداخته است. | 1 | 1 |
| 70 | محتوا با استفاده از کلام نیکو و هنر زبانی متناسب با سن و علاقۀ کودک، او را نسبت به زبان فارسی و به‌کارگیری کلام نیکو و زیبا و محترمانه، علاقه‌مند و مأنوس می‌کند. | 6 | 6 |
| 71 | امتیازی*: محتوا مهارت موسیقایی را به وسیله وزن، ریتم، آهنگ آواها و واژگان و شعر با رعایت چارچوب فرهنگ ایرانی-اسلامی تقویت می‌کند. | 3 | 3 |
| 72 | واژه‌ها در معنای دقیق خود استفاده شده‌اند و قواعد دستور زبان فارسی به درستی رعایت شده است. (مثلاً در حذف واژه‌ها و جملات) | 4 | 4 |
| 73 | از واژه‌های غیرفارسی پرهیز شده است. مگر مواردی که کاملاً رایج است. | 3 | 3 |
| 74 | اصول ویراستاری، رسم‌الخط و نشانه‌گذاری به درستی رعایت شده است. | 3 | 3 |
| 75 | از زبان معیار و فاخر (در سطح کودک) استفاده شده و از واژه‌های پوچ یا با بار فرهنگی منفی پرهیز شده است. | 4 | 4 |
| 76 | از زبان شکسته و محاوره‌ای (جز در موارد نقل قول گفتگوها) استفاده نشده است. (واژه‌ها به صورت نوشتاری استفاده شده است.) | 2 | 2 |
| 77 | قالب داستان*: طرح قصه یا داستان (آغاز، میانه و پایان) کامل است. گره و گره‌گشایی به صورت آشکار در داستان مشاهده و توسط کودک درک می‌شود. | 3 | 2 |
| 78 | قالب داستان*: شخصیت‌های داستان به صورت جذاب، باورپذیر، ساده و متناسب با نقشی که در داستان دارند پرداخته شده‌اند و داستان الگوسازی مناسبی برای کودک انجام داده است. | 2 | 2 |
| 79 | قالب داستان*: قصه یا داستان باورپذیر است و از خیال‌بافی پرهیز شده است. یعنی تخیل در چارچوب تفکر کودک بگنجد و به دور از پذیرش کودک نباشد. | 2 | 2 |
| 80 | قالب داستان*: به خوبی از ابزارهای داستان‌نویسی مانند توصیف، فضاسازی و گفتگو جهت انتقال مفاهیم و پیش بردن داستان استفاده شده است. | 1 | 1 |
| 81 | قالب داستان*: موضوع و سیر داستان، برای کودک دلنشین، سرگرم‌کننده و جذاب است. | 2 | 2 |
| 82 | قالب داستان*: داستان مقدمه‌ای است برای سؤال‌پردازی و تقویت تفکر کودک و سعی شده امکان نتیجه‌گیری توسط خود کودک فراهم باشد. | 1 | 1 |
| 83 | قالب شعر*: قواعد قالب انتخابی (چهارپاره، مثنوی، نیمایی و…) رعایت شده است. | 2 | 2 |
| 84 | قالب شعر*: از تخیل (با ابزارهایی مانند تشبیه و تشخیص) به درستی استفاده شده و وارد خیال‌بافی‌های افراطی نشده است و برای کودک قابل پذیرش است. | 2 | 2 |
| 85 | قالب شعر*: شعر دارای ساختاری پیوسته و منسجم است، یک محتوای محوری دارد و دچار پراکندگی نشده است. | 2 | 2 |
| 86 | قالب شعر*: ریتم و آهنگ شعر کودکانه، جذاب و روان است. | 2 | 2 |
| 87 | قالب صوت*: کیفیت صدابرداری و تدوین صوت بالا است. صدا باکیفیت و شفاف ضبط شده و انتقال از یک بخش به بخش دیگر به شکل صحیح و خلاقانه انجام شده است. (حذف‌ها و برش‌های ضروری، مناسب و هماهنگ با انتقال پیام و مفهوم انجام شده است.) | 3 | 3 |
| 88 | قالب صوت*: صدای شخصیت‌ها و مجری یا گوینده با ویژگی‌های هر شخصیت، مفاهیم و اهداف اثر و شرایط مخاطب اثر تناسب دارد و از جذابیت کودکانه برخوردار است. | 3 | 3 |
| 89 | قالب صوت*: صداها اضطراب‌آور و ترسناک نیستند. مثلاً حد بالا و پایین صدا متعادل است و تغییرات صدا، به گونه‌ای ناگهانی و دلهره‌آور نیست. | 3 | 2 |
| 90 | فیلم و انیمیشن*: متحرک‌سازی اشیاء و شخصیت‌ها طبیعی، باکیفیت و جذاب انجام شده است. | 4 | 4 |
| 91 | فیلم و انیمیشن*: طراحی بصری و تصویرسازی‌های انجام شده جذاب، باکیفیت و متناسب با سن مخاطب است. | 4 | 4 |
| 92 | قالب کتاب تصویری*: کتاب دارای بیان تصویری قوی است (در آناتومی، حرکات و حالات چهره) و سبک تصویرگری انتخاب شده با مخاطب تناسب دارد و برای او جذاب است. | 3 | 3 |
| 93 | قالب کتاب تصویری*: کتاب دارای بیان روایی قوی در قاب‌های پیاپی است (پیرنگ داستانی قوی) و با توجه به رده سنی انتخاب شده برای محصول، مخاطب امکان فهم سیر داستان و اتفاقات را دارد. | 4 | 4 |
| 94 | قالب نقاشی و تکه‌چسبانی*: آزادی عمل و انتخاب کودک در نقاشی یا تکه‌چسبانی رعایت شده و قرار نیست صرفاً الگوهایی از پیش تعیین شده را دنبال کند. | 5 | 4 |
| 95 | قالب نقاشی و تکه‌چسبانی*: ابزار و موادی که مورد نیاز است، مناسب کودک و در دسترس اوست. | 3 | 3 |
