اسباب‌بازی چیزی است که اگر شما هم قصد جدی‌گرفتن آن را نداشته باشید، در قالب هدایای دوست و فامیل و… به دست فرزندتان می‌رسد. پس اطلاع از نکات انتخاب اسباب بازی مناسب، مهم است و به رشد بهتر فرزند شما کمک می‌کند.
آزاده بیات، طراح و پژوهش‌گر حوزهٔ بازی در کیدتاکس، دربارهٔ انتخاب اسباب بازی مناسب کودکان زیر ۷ سال، نکاتی را بیان می‌کند. می‌توانید خلاصۀ این نکات را در متن و توضیحات کامل‌تر را درسه قسمت ویدئویی مشاهده کنید.
انتخاب اسباب‌بازی | قسمت اول
اسباب‌بازی همیشه نقش مهمی در مراحل رشد کودک داشته است. انتخاب اسباب‌بازی‌ها برای والدین و مربیان بسیار مهم است. اینکه در چه سنی چه اسباب‌بازی‌هایی در دست بچه‌ها قرار بگیرد و آن اسباب بازی در مراحل رشد کودک چه کمکی خواهد کرد، نکات حائز اهمیتی در انتخاب اسباب‌بازی است.
توجه به حضور یا غیبت کودکان هنگام خرید اسباب‌بازی
یکی از مسائلی که در انتخاب اسباب‌بازی‌ها وجود دارد این است که معمولاً در زمان انتخاب اسباب‌بازی، کودکان حضور ندارند و ممکن است خیلی اوقات تمایلات و علائق آن‌ها را نادیده بگیریم یا هنگام خرید این سؤال در ذهنمان باشد که کودک از اسباب‌بازی خوشش می‌آید؟ و یا لازم است که این اسباب‌بازی در زمان حال در دستش قرار بگیرد؟ این‌ها سؤالاتی است که پدر و مادر در هنگام خرید اسباب‌بازی با آن مواجه هستند. پاسخ به این سؤالات کمک می‌کند تا اسباب‌بازی درستی را در اختیار کودکان قرار دهیم.
توجه به خرید اسباب‌بازی به‌عنوان هدیه و تناسب آن با سلیقه و مرحلهٔ رشد کودک
یکی از مسائل دیگر این است که همیشه به اسباب‌بازی به عنوان هدیه نگاه شده است. زمان خرید اسباب‌بازی به‌عنوان هدیه، باید به تناسب آن با سلیقه و مرحلهٔ رشد کودک توجه شود. اسباب‌بازی باید به‌گونه‌ای باشد که کودک با کمک آن بتواند مرحلۀ بعدی رشد را طی کند یا همان مرحلۀ رشدی که در آن قرار دارد را برایش خوشایند کند.
اگر اسباب بازی مناسب سن کودک نیست، باید والدین با کودک وارد گفتگو شوند که چه زمانی می تواند از آن استفاده کند.
گاهی اوقات دستورالعمل‌های بازی به ما کمک می‌کند که به کارایی و میزان مفید بودن آن پی ببریم یا متوجه شویم که می‌تواند برای کودک خوشایند باشد یا نه. مشاوره نیز می‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد.
اهمیت اسباب‌بازی‌ها در رشد شناختی بچه‌ها
نظریه‌های رشدی به‌طور عام خیلی متفاوت هستند و به نظریه‌های شناختی، یادگیری، روان‌کاوی و رفتارگرایی تقسیم شده‌اند که از بین آن‌ها نظریه شناختی به‌روزتر است و شاید کارکرد بیشتری هم در زندگی بچه‌ها داشته باشد. مراحلی که کودکان در این سن طی می‌کنند، مراحل رشدی شناختی است. مواجهۀ کودکان با مسائل پیرامونشان، علاوه بر اینکه می‌تواند یک مواجهۀ سنی باشد، کاملاً مواجهۀ ذهنی و درونی است؛ منظور از مواجهۀ درونی این است که کودک با استفاده از مسائلی که اطراف او اتفاق می‌افتد، می‌تواند ساخت‌های شناختی و ذهنی خود را بسازد. این ساخت‌ها به ایجاد انگاره‌ها که خود باعث به‌وجودآمدن رفتار می‌شود، کمک می‌کند.
اسباب‌بازی‌ها در مراحل مختلف رشد کمک می‌کنند که رشد شناختی بچه‌ها علاوه بر رشدهای رفتاری و یادگیری کودک کامل شود.
معرفی انواع اسباب‌بازی‌ها و سن مناسب هر دسته
با توجه به مراحل رشدی کودک، اسباب‌بازی‌ها به چند دستۀ مختلف تقسیم‌بندی شده است که به شرح زیر است:
| ردیف | انواع اسباب‌بازی | دسته سنی | شرح اسباب‌بازی |
| 1 | اسباب بازی‌های حسی حرکتی | 0 تا 3 سال | |
| 2 | اسباب بازی‌های شناختی | این گروه از اسباب‌بازی باید طیف گسترده‌ای داشته باشد و طیف سنی متفاوتی را پوشش دهد. | چگونه می‌توانند با محیط بیرونی وارد عمل و عکس‌العمل شوند و ساخت‌های ذهنی خود را شکل دهند. |
| 3 | اسباب بازی‌های ذهنی و فکری برای پرورش هوش | از پیش‌دبستان به بالا | این اسباب‌بازی‌ها روی مهارت‌های ذهنی کودکان کار می‌کند. |
| 4 | اسباب بازی‌های فنی تکنیکی و مدل سازی مفاهیم پیچیده علمی | سن بالای دبستان | مانند کیت‌های رباتیک،الکترونیک و علمی |
| 5 | اسباب بازی‌های نقش‌پذیری در حوزۀ رفتاری | گروه سنی پایین | مانند اسباب‌بازی‌های نمایشی و مدل‌سازی مصنوعات بشری. کودک با استفاده از این اسباب‌بازی و با تکرار نقش‌ها می‌تواند نقش‌پذیری را یاد بگیرد. |
شما می‌توانید نکات کامل‌تر را در ویدئوی قسمت اول انتخاب اسباب بازی مناسب مشاهده کنید:
اهمیت بازی‌های فکری و تأثیرات آن‌ها بر رشد مهارت‌های ذهنی کودکان | قسمت دوم
گروه اسباب‌بازی‌های فکری، گروه بسیار مهمی است چون بر مهارت‌های ذهنی بچه‌ها تأثیر می‌گذارد.کودکان به‌واسطۀ این بازی‌ها می‌توانند تمرین‌های ذهنی ساده تا پیچیده را انجام دهند. رشد مهارت‌های ذهنی و مفاهیم ذهنی و پیچیده بعد از سن رشد حسی-حرکتی اتفاق می‌افتد. کودکان از سن 3 سال به بالا وارد فضای مفهوم‌سازی‌های ذهنی یا ساخت‌های سنی می‌شوند. بنابراین اسباب‌بازی‌هایی که از دستۀ فکری انتخاب می‌شوند، برای گروه 3 تا 4 سال به بالاست.
از بازی‌هایی شروع کنید که کودک بتواند به‌صورت خیلی ساده حل مسئله را تجربه کند یا پرسشی را با جست‌وجوگری پیدا کند.
معرفی بازی‌های مختلف فکری و سن مناسب آن‌ها
- پازل
پازل‌های بسیار ساده با شکل‌ها و قطعه‌های بزرگ که بچه‌ها بتوانند آن را حل کنند. حل یک پازل ساده می‌تواند به کودک کمک کند تا یک ساخت کلی را در ذهنش تجسم کند و بتواند برای حل آن پازل، یک روش حل مسئله پیدا کند. بعد از این مرحله، می‌توانید آرام‌آرام پازل‌هایی با قطعات و پیچیدگی بیشتر را در دسترس بچه‌ها قرار دهید. منظور از پازل صرفا پازل های معمول نیست، بلکه پازل های مکعبی هم شامل این دسته است که می تواند در دسترس بچه‌های سنین پایین تر قرار بگیرد. آزمون‌و‌خطا‌کردن بچه‌ها با مکعب‌های تصویری خود یک روش حل مسئله است.
- تنگرام
بعد از پازل‌ها به بازی‌هایی می‌رسیم که روی مفاهیم ذهنی کار می‌کنند. یکی از بازی‌های معروف و شناخته‌شده در این حوزه، بازی تنگرام (TANGRAM) است. کودکان 3 سال به بالا می‌توانند با ان بازی کنند اما نوع کارکرد و نوع رفتار شما با اسباب‌بازی، کنار بچه‌ها در سنین مختلف، باید متفاوت باشد.
- بازی با حروف یا بازی با واژه‌ها
این بازی روی مهارت‌های ذهنی و زبانی بچه‌ها تأثیرگذار است. گروه سنی این بازی از 6-5 سال به بالا است که بچه‌ها به صورت تصویری می‌توانند حروف را بشناسند. با این بازی کودکان با کلمه‌ها و واژه‌ها در دل یک بازی یا اتفاق آشنا می‌شوند.
- مکعب روبیک
مواجهۀ کودک در سن پایین با چنین اسباب‌بازی می‌تواند باعث پس‌زدن آن توسط کودک شود.
حسی که کودک از نوع اسباب‌بازی دریافت می‌کند نباید به‌گونه‌ای باشد که احساس ناتوانی کند.
حرکت‌دادن این مکعب‌ها برای سن حسی-حرکتی مناسب است اما حل معمای مکعب برای سن 12 سال به بالا مناسب است. بازی‌هایی که قوانین و استراتژی‌های مختلف دارد برای گروه‌های سنی بالای 12 سال مناسب است چون در این سن مهارت‌های ذهنی پیچیده‌تری شکل گرفته است و فرد می‌تواند به راه‌حل‌های مختلفی فکر کند.
- دومینو
بازی‌های دومینو جزء بازی‌های محبوب و بسیار ماندگار در طول تاریخ هستند.این دسته از بازی‌ها به چند روش انجام می‌شود. یک روش مدل چیدن دومینوها به صورت ایستاده است که جزء بازی‌های حرکتی حساب می‌شود. روش دیگر جورکردن و چیدن قطعات کنار هم است، این مدل بازی هم مناسب سنی است که بچه‌ها وارد شناخت نشانه‌ها شده باشند؛ یعنی بتوانند برای نشانه‌ها و نمادها معنی پیدا کنند. این بازی برای کودکان 3 سال به بالا مناسب است.
شما می‌توانید نکات کامل‌تر را در ویدئوی قسمت دوم انتخاب اسباب بازی مناسب مشاهده کنید:
اهمیت بازی‌های فکری و تأثیرات آن‌ها بر رشد مهارت‌های ذهنی کودکان | قسمت سوم
در سومین قسمت از ویدئوهای انتخاب اسباب‌بازی مناسب به ادامۀ معرفی بازی‌های مختلف فکری و سن مناسب آن‌ها خواهیم پرداخت.
- فرفره
فرفره‌ها به‌صورت خیلی ساده مفاهیم علمی مانند چرخش، نیروی جاذبه، عمل و عکس‌العمل، تبدیل انرژی‌ها به هم و … را به بچه‌ها یاد می‌دهد. فکر نکنید که اسباب‌بازی خیلی ساده نمی‌تواند مفاهیم علمی را منتقل کند. توضیحاتی که حین بازی با فرفره برای کودکان ارائه می‌شود، باعث می‌شود که یک اسباب‌بازی به اتفاقی تبدیل شود که طی آن کودک با مفاهیم علمی آشنا شود.
- اسباب‌بازی‌های مکانیزمی و پیچیده
این دسته از اسباب‌بازی‌ها برای کودکان سنین پایین می‌تواند ساده انتخاب شود. اسباب‌بازی چیدن واگن‌های قطار پشت سرهم می‌تواند مفاهیم آهن‌ربا، رنگ، قطب‌های مخالف و… را به کودکان آموزش دهد. بر اساس شکل یک اسباب‌بازی نباید گروه سنی آن را قضاوت کرد. گاهی یک مفهوم علمی با اسباب‌بازی همراه است.
ممکن است یک اسباب‌بازی در سنین مختلف بسته به نوع بازی کودک با آن، کارکردهای مختلفی داشته باشد و کودک چند مرحلۀ رشدی را با آن طی کند.
شما می‌توانید توضیحات کامل‌تر را در ویدئوی قسمت سوم انتخاب اسباب بازی مناسب مشاهده کنید:
برای آگاهی دقیق‌تر از ویژگی‌های رشدی دوران کودکی می‌توانید مقاله مرتبط با آن را از این‌جا مطالعه کنید. شما چه نکاتی را برای انتخاب اسباب‌بازی مهم می‌دانید؟ در قسمت نظرات برای ما بنویسید.
