استفاده از صفحه نمایش برای کودکان به یک امر معمولی و روزمره تبدیل شده است. تعیین اینکه کودک چقدر باید از صفحه نمایش استفاده کند، یکی از دردسرهای رایج والدین است. اگر برایتان سوال است که منظور از صفحه‌نمایش چیست، بدانید که منظور هر نوع وسیله‌ای است که دارای یک صفحه‌نمایش است؛ مثل گوشی موبایل، تبلت، تلویزیون یا بازی‌های کنسولی و کامپیوتری و … .
ما به عنوان والدینی که کودکش پا در دنیایی مدرن و رسانه‌ای‌شده گذاشته است، دائماً از خود می‌پرسیم که حد مجاز استفاده از صفحه نمایش برای کودکان چقدر است؟ یا اگر گاهی مجبوریم به کودکمان در شرایط خاصی موبایل بدهیم، والدین بدی هستیم؟ استفاده از صفحه نمایش می‌تواند ابزار مفیدی باشد، البته به شرط اینکه با رعایت نکات اصولی صورت پذیرد. در این مقاله قرار است دربارهٔ مدت زمان و کیفیت استفاده از صفحه نمایش برای کودکان، صحبت کنیم.
زمان استفاده از صفحه نمایش برای کودکان
با توجه به ساختار مغز کودکان و ویژگی‌های فیزیولوژیکی آنها، در عرصهٔ بین‌المللی توصیه‌هایی وجود دارد که به تفکیک هر گروه سنی به شرح زیر است:
۰ تا 18 ماهگی
استفاده از صفحه نمایش ممنوع! البته در ایام کرونا یک استثنا به این سن اضافه شد که استفاده از صفحه نمایش برای گفتگوهای تصویری با اقوام و به ویژه پدر بزرگ و مادربزرگ‌ها به شرط کوتاه بودن منعی ندارد.
18 ماهگی تا 3 سالگی
در این دوره زمان استفاده از صفحه نمایش به شکل کاملاً محدود و کوتاه است. آن هم با این شرط که کودکان تنهایی از صفحه نمایش استفاده نکنند.
3 تا 6 سالگی
پیشنهاد ما این است که کودکان زیر 6 سال مجموعاً نباید بیشتر از ۳۰ دقیقه در معرض صفحه نمایش‌ها باشند. البته این ۳۰ دقیقه می‌تواند تا ۶۰ دقیقه افزایش پیدا کند؛ ولی اگر مدت زمان مصرف رسانه‌ای کودک زیر 6 سال، به ۹۰ دقیقه رسید وارد منطقه بحرانی شده است.
۶ سالگی یا بیشتر
حد بهینهٔ استفاده از صفحه نمایش برای کودکان ۶ ساله، یک ساعت در روز است. این ۶۰ دقیقه می‌تواند تاحداکثر ۲ برابر یعنی دو ساعت در روز افزایش پیدا کند. البته باید محدودیت‌های ثابتی برای مدت زمان توسط والدین تعیین شود و مطمئن باشیم که زمان استفاده از صفحه نمایش روی خواب، ورزش، تحرک یا رفتار کودک تأثیری نگذارد.
چرا مصرف زیاد نمایش‌گرها ضرر دارد؟
فهمیدن کامل ابعاد یک موضوع، احتمال بیشتری برای تبدیل شدن آن به عمل در زندگی روزمره ایجاد می‌کند. از همین رو، شاید سؤال شما هم باشد که اگر بچه‌ها بیش از حد از صفحه‌نمایش‌ها استفاده کنند، چه بلایی بر سرشان می‌آید؟ چند آسیب را در ادامه دنبال کنید.
تضعیف حافظه، رشد زبان و مهارت‌های شناختی
استفاده بیش از حد صفحه نمایش می‌تواند بر حافظه، رشد زبان و مهارت‌های شناختی کودک تأثیر بگذارد. اساس رشد زبان در کودک، از تعامل با والدین و اطرافیان و دیدن چهرهٔ آنها شکل می‌گیرد. به عنوان مثال، هنگامی که با کودک خود بازی می‌کنید و او به چیزی اشاره می‌کند یا صدایی در می‌آورد، احتمالاً شما هم با اشاره یا کلام به کودک واکنش نشان می‌دهید. این رفتارها هم مهارت‌های پیش‌کلامی و هم مهارت‌های کلامی را توسعه می‌دهد.
اما اگر زمان استفاده از صفحه نمایش بیش از حد مجاز باشد، به این معنی است که فرزند شما آن تعاملات رو در رو را از دست داده است. توجه داشته باشید که چهره‌ها در تلویزیون یا در فیلم‌ها به این نوع رشد کمک نمی‌کنند، زیرا به اعمال کودک شما پاسخ نمی‌دهند. پس هیچ چیز را جایگزین تعامل باکیفیت و دو طرفه با کودک نکنید! همچنین نتایج یک تحقیق نشان می‌دهد کودکان نوپایی که روزانه از تلفن همراه در زمان طولانی استفاده می‌کنند، بیشتر از همسالانشان با تأخیر در گفتار مواجه می‌شوند.
توانایی کمتر در کتاب‌خوانی
تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که بیش از حد از صفحه نمایش استفاده می‌کنند، در مقایسه با همسالان خود در سنین بالاتر، توانایی کمتری در خواندن کتاب دارند. مطالعات همچنین نشان داده‌اند کودکانی که از توصیه‌های زمان صفحه نمایش تجاوز کرده‌اند، در تست توانایی شناختی نسبت به کسانی که توصیه‌ها را دنبال می‌کنند عملکرد ضعیف‌تری دارند.
کاهش توجه و تمرکز
علاوه بر این، محققان دریافته‌اند که افزایش استفاده از صفحه نمایش برای کودکان، منجر به کاهش توجه و در موارد بیشتر، اضطراب و افسردگی می‌شود.
شاید شما هم این سوال را دارید که با توجه به تمام این موارد چکار کنیم تا هم بچه‌ها از صفحه نمایش استفاده کنند و هم آسیب نبینند؟ با هم به برخی از مواردی که آنها را تحت عنوان آداب تماشا دسته‌بندی کرده‌ایم می‌پردازیم.
در همین ارتباط، مقاله «مهارت گوش دادن فعال و موثر در مواجهه با بچه‌ها» را بخوانید.
آداب زندگی با صفحه‌نمایش‌ها
شاید شما هم این سؤال را دارید که با توجه به تمام آسیب‌ها، چکار کنیم تا هم بچه‌ها از صفحه نمایش استفاده کنند و هم آسیب نبینند؟ با هم به برخی از مواردی که آنها را تحت عنوان آداب زندگی با صفحه‌نمایش‌ها دسته‌بندی کرده‌ایم می‌پردازیم.
قانون‌های به‌روز وضع کنید
اجرایی شدن قواعد و قوانین، منوط به پویایی و روزآمد بودن آن‌هاست. به این معنی که والدین باید نسبت به شرایط مختلف فرزندان خود و همچنین محتوای رسانه‌ای که مصرف می‌کنند، انعطاف و پویایی لازم را داشته باشند. برای مثال زمان استفاده از برخی بازی‌های تلفن همراه بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه است؛ ولی زمان استفاده از برخی بازی‌های کنسولی و رایانه‌ای بین ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است. پس اگر بگویید فقط ۱۰ دقیقه اجازهٔ بازی رایانه‌ای، قاعدتاً قانون شما اجرایی و اثربخش نیست!
انعطاف داشته باشید
در بحث استفاده از صفحه نمایش برای کودکان، می‌توانید قوانین را در مواقعی که نیاز یا مصلحتی باشد تغییر دهید. به عنوان مثال، وقتی کودک مریض است، به او اجازه دهید با دیدن برنامه‌های مورد علاقه‌اش، استراحت بهتری داشته باشد.
با هم هماهنگ باشید
نکتهٔ بعدی این است که در اجرا، باید بین والدین یا مربیان یک کلاس، هماهنگی و همراهی وجود داشته باشد. وگرنه اگر یکی اهل دقت نظر باشد و دیگری نباشد، دوگانگی تربیتی پیش خواهد آمد.
قوانین را شفاف اعلام کنید
قوانین را خیلی شفاف به کودک اعلام کنید و اگر هنوز معنای قانون را به درستی نمی‌داند، چند دقیقه قبل از اتمام زمان استاندارد به او بگویید تا چند دقیقهٔ دیگر بیشتر اجازه ندارد بازی کند یا کارتون ببیند.
با هم تماشا کنید!
یکی از بهترین کارها در استفاده از صفحه نمایش برای کودکان، تماشای مشترک محتواست. به این معنا که با هم یک بازی یا کارتون یا کلیپ را انتخاب و تماشا کنید. تماشای مشترک این امکان را می‌دهد تا با کودک معاشرت بیشتری کنید و علایق و حساسیت‌ها و حتی ترس‌های او را بهتر بفهمید. تماشای مشترک این حسن را هم دارد که هم از کیفیت محتوایی که کودک می‌بیند آگاه می‌شوید و هم خودتان مدیریت زمان استفاده را در دست خواهید داشت.
چطور صفحه نمایش را از کودک بگیرید؟
محتواهایی که کودک از صفحه نمایش‌ها دنبال می‌کند، معمولاً بسیار جذابند و دل کندن از آنها کار سختی است. اگر کودک موقع خاموش کردن صفحه نمایش بدخلقی و مقاومت می‌کند، باید به او توضیح دهید که زمان استفاده از صفحه نمایش به پایان رسیده و حتی به خود او این فرصت را بدهید که دستگاه را خاموش کند.
جایگزین بدهید
همچنین همواره فعالیت جایگزین و جذابی برایش داشته باشید که بعد از خاموش کردن صفحه نمایش حس منفعل شدن نداشته باشد. می‌توانید دو انتخاب برای فعالیت جدید به او ارائه کنید. مثلاً بپرسید می‌خواهی توپ‌بازی کنی یا پازل بسازی؟ با این کار، هم به او احساس استقلال می‌دهید و هم تا حدی از مقاومت کودک برای ادامه دادن بدخلقی‌اش کاسته می‌شود.
توصیه‌های کلی زمان استفاده از صفحه نمایش برای کودکان
- تا زمانی که مهارت‌های پیش‌کلامی و برخی مهارت‌های کلامی را در کودک مشاهده نکرده‌اید، او را در مواجهه با صفحه نمایش قرار ندهید؛
- اگر فرزند شما بتواند «ماما» و «بابا» بگوید، عالی است! اما توصیه می‌کنیم قبل از در اختیار گذاشتن صفحه نمایش، منتظر بمانید تا حداقل ۳ تا ۵ کلمهٔ دیگر را به طور مداوم استفاده کند؛
- استفاده از صفحه‌نمایش در هنگام صرف وعده‌های غذایی اکیداً ممنوع است! این زمان فقط به غذا خوردن که یک عمل همراه با آداب است، اختصاص دارد؛
- استفاده از نمایش‌گرها در اتاق خواب ممنوع است! این مکان برای خواب و آرامش کودکان و بزرگسالان است. پس این فضا را در همه جای خانه همواره خالی از صفحه نمایش نگه دارید؛
- سعی کنید تا ۳ یا ۴ سالگی از معرفی آی‌پد، تبلت و کنسول‌های بازی به کودک خودداری کنید؛
- اگر زمان‌هایی که می‌خواهید استراحت یا کار کنید کودک را با صفحه‌نمایش تنها می‌گذارید، در انتخاب محتوا و زمان آن دقت کنید. همچنین سعی کنید قبل یا بعد از آن، زمان باکیفیتی را برای تعامل و گذران وقت با کودک صرف کنید.
استفاده از صفحه نمایش برای کودکان، ملاحظات زیادی دارد که چندی از آن را در این مقاله خواندید. اگر کودک زیر ۷ سال دارید، لازم است همواره پیگیر آموزش‌ها و نکات جدید این حوزه باشید. شما چه تجربه‌ای دربارهٔ این موضوع دارید؟ در بخش نظرات بنویسید.
