مصاحبه با معاون راهبری و نظارت سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک

با سلام و تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید. لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید.

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم. بنده تهرانی فرجاد هستم و درحال‌حاضر، معاون راهبری و نظارت سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک هستم.

نظر شما در رابطه با رویداد یارستان کودکستان چیست و آیا این رویداد را با نیازهای جامعه امروز ما هم‌سو می‌بینید؟

من قبل از این‌که به این سؤال شما پاسخ بدهم، باید بگویم که ضرورت این کارها و معنای آن برای بنده و در واقع دغدغه‌مندان باید این باشد که محتوا آن‌قدر برای کودک، به‌ویژه در سنین قبل از دبستان و دوره‌های اوایل کودکی مهم است که به‌مثابه غذای روح‌شان است. به این معنا که چطور از کودک مراقبت می‌کنیم که چه تغذیه‌ای و چه خوراکی و چه مواد غذایی به کودک برسانیم، در این سنین محتوا چنین نقشی را دارد و تعبیر ما این است که به‌مثابه روح و ذهن کودک است و خیلی هم مهم است.

شاید در گروه سنی بالاتر دیگر این اهمیت کاسته می‌شود. همچنان که ما می‌بینیم تأکیدات زیادی در کلام معصومین و بزرگان هست در ارتباط با نقش تربیت و یادگیری در سنین کودکی به ویژه این گروه سنی از تولد تا پایان شش سال که هم از نظر ذهنی‌ و هم از لحاظ رشدی، تأکیدات زیادی در منابع دینی و در آموزه‌های علمی وجود دارد. از این جهت هر اتفاقی که برای محتوای کودکان بیفتد، اهمیت دارد؛ اما این اهمیت به نوع برنامهٔ ما و کیفیت آن برمی‌گردد که چگونه بتوانیم به این نیازها پاسخ بدهیم. آیا این محتوا به نیاز امروز کودک ما پاسخ می‌دهد یا خیر؟

من از این جهت این رویداد را مهم می‌دانم؛ هرچند که این کار، سابقه‌ای در آموزش و پرورش به شکل‌های مختلفی داشته است. از جمله کارهایی که در کمیته‌های تولید محتوای استآن‌ها صورت می‌گرفته و جشنواره‌هایی که در آموزش و پرورش به نام جشنوارهٔ رشد برگزار شده است. این فعالیت‌ها در حال متمرکزشدن به‌طور ویژه بر دورهٔ هفت سال اول است. از این جهت من این رویداد را مهم می‌دانم. فقط لازمه‌اش این است که ما از نظر برنامه‌ریزی و ارزیابی‌ها و جهت‌گیری‌ها به گونه‌ای عمل بکنیم که هدفی که از تربیت کودک مد نظر هست محقق شود.

اگر بخواهم در یک جملهٔ کوتاه، ایدئال خود را در تربیت کودک بگویم، باید محتواهای ما به‌سمت کشف استعدادهای خدادادی کودک برود و زمینه‌های شکوفایی این استعدادها را فراهم کند. به بیانی دیگر، شاید در یک ارزیابی کلی، محتواهایی را که به رشد همه‌جانبه و تمام‌ساحتی مبتنی بر شکوفایی فطرت کودک کمک می‌کند، باید در این رویداد دید و مجالی برای دیده‌شدن و ارزیابی‌شدن آن‌ها قرارداد.

به نظر شما محتوایی که در اختیار کودک قرار می‌گیرد، باید چه معیارهایی داشته باشد؟

معاون راهبری و نظارت سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک می‌گوید: مهم‌ترین یا شاید کوتاه‌ترین گزاره‌ای که می‌توان در جواب گفت این است که پاسخگوی رشد همه‌جانبهٔ کودک و پاسخگوی نیازهای جسمی کودک باشد. چه در بعد نیازهای جسمی و زیستی‌بدنی، حسی‌حرکتی، بعد روانی، شناختی، عاطفی، هنری، اجتماعی و معنوی. به این ابعاد مختلف رشد در سند تحول، عنوان ساحت‌ها اطلاق می‌شود.

ساحت‌های شش‌گانه‌ای که در سند تحول آمده است عبارت‌اند از:
• ساحت اعتقادی‌عبادی؛
• اخلاقی‌زیستی؛
• هنری یا زیباشناسی؛
• اجتماعی؛
• علمی‌فناوری؛
• اقتصادی.

از همه مهم‌تر تلفیق این‌هاست. تلفیق به این معنا که ما نمی‌خواهیم بچه‌ها تک‌بعدی بار بیایند. تلفیق این‌ها یعنی برخلاف دوره‌های تحصیلی بالاتر که کتاب ریاضی و علوم و زبان و قرآن از هم جداست، در دورهٔ پیش‌دبستان این‌ها یکپارچه و تلفیقی بوده و به زندگی کودک نزدیک باشد و درنتیجه تربیت و رشد طبیعی کودک را محقق کند. بنده به عنوان کسی که در این عرصه وارد شده‌ام، این مسیر را مسیر دقیقی می‌دانم برای این‌که به زندگی کودک و به نیازهای کودک خیلی نزدیک است.

در همین ارتباط بخوانید: «هر خانه یک مهد، هر مادر یک مربی | حامد بخشی می‌گوید…»

مفاهیم اثرگذار با چه ابزارهایی باید معرفی و با چه محصولاتی باید عرضه شوند؟

بله، یعنی بعد از این‌که مشخص شد می‌خواهیم چه بگوییم، چگونه بگوییم را باید مبنا قرار دهیم. همان‌طور که در حدیث پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده که فرمودند: «هرکس کودکی دارد با او کودکی کند». این شاید مهم‌ترین و مبنایی‌ترین سخنی‌ست که خط مشی ما را معلوم می‌کند به این معنا که ما نمی‌توانیم با کودک مستقیم و بدون درنظرگرفتن اقتضائات سنی گفتگو کنیم.

در این سنین مهم‌ترین زبان کودک، بازی است و بعد هنر و بعد در پرتو هنر، قصه و شعر و مواردی از این دست. به معنای دیگر باید محتواهایی را انتخاب کنیم که با توجه به ویژگی‌های این سنین، بازی‌محور است. محتواهایی را تأیید یا قضاوت کنیم که مبتنی بر هنر و زیبایی‌شناسی و همچنین مبتنی بر زبان کودکانه است.

مثلاً بازی کودک چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟

1. اولاً در بازی کودک لذت هست و لذت به این معنی که کودک درگیر شده و با آن ارتباط می‌گیرد.
2. ثانیاً بازی کودک قانون دارد.

در اسناد و برنامه‌های آموزشی ده‌دوازده عنوان فعالیت آورده‌شده که به آن‌ها فعالیت‌های یاددهی یادگیری می‌گوییم. به کودک چه یاد می‌دهیم و خودمان چه دریافت و بازخوردی از کودک داریم. تعبیر من همیشه این بوده است که مادر فعالیت‌ها بازی، سپس قصه‌، شعر، نمایش خلاق، بحث و گفتگو، اردو، آزمایش، مشاهده، حجم‌سازی یا کاردستی است.

باتوجه به این‌که امروزه خیلی به سمت محتواهای دیجیتال حرکت کرده‌ایم، آیا لازم است محتواهای کودکان نیز به این سمت برود؟

اگر بخواهم از نگاه تربیتی پاسخ دهم، خیر؛ ولی از جهت اقتضائات جامعه، بله. ما به جهت این‌که بتوانیم کنترل‌کنندهٔ وضع موجود باشیم و کودکان ما دچار افراط و تفریط نشونده در بخش‌هایی به صورت تعاملی و نیز برای گروه سنی منتهی به هفت سال باید ورود کنیم. برای زیر دو سال اصلا الکترونیک و نور و کار دیجیتال ممنوع است که اصطلاحاً به آن، no screen می‌گویند.
من محتواهایی را که می‌خواهد در این رویداد ارزیابی شود، در دو دسته قرار می‌دهم:

1. یک سری محتواهایی برای کودک؛
2. یک سری محتواهایی دربارهٔ کودک.

«دربارهٔ کودک» یعنی من به خانواده، کارشناس، مربی و مدیر، چه محتواهایی را و چه رهنمودهایی را بدهم. به این معنا که بداند دنیای کودک چیست و او چه نیازهایی دارد و چگونه می‌توان برنامه‌های تربیت آموزشی را برای آن پیش برد. ما باید در فراخوان یک رویه‌ای را داشته باشیم که بیش از آن‌که کار برای کودک می‌آید، محتواهایی دربارهٔ کودک بیاید. چون بحث جدی ما این است که ما اصراری نداریم کودک از خانواده جدا شود و وارد کودکستان شود. تأکید ما و هنر ما بر این است که ما به‌سراغ خانواده بریم و خانواده را توانمند کنیم.

لطفاً شاخصه‌های ارزیابی آثار ارسالی به رویداد را توضیح دهید

بخشی از معیارهای داوری و ارزیابی به نیازهای عمومی کودک برمی‌گردد. این نیازها شامل نیازهای فطری، نیازهای روحی، نیازهای شناختی بخش دیگر، نیازهای اقتضایی کودک است. مانند بحث بوم کودک. بوم کودک یعنی به زندگی کودک نزدیک باشد. مثلاً اگر کتاب کاری برای کودک است، تصاویر آن با لباس محلی کودک و با المان‌های محلی باشد. از نگاه ملی هم از المان‌ها و شخصیت‌های ایرانی باید در معیارها استفاده شود. پس ابعاد مختلف ارزیابی ما عبارت است از:

1. تطابق با اصول و خط مشی‌های ما در نگاه‌های تربیتی
2. نزدیکی به زبان کودک
3. توجه به زیست‌بوم کودک
4. توجه به اصول

در همین ارتباط بخوانید: «مصاحبه با خانم دکتر فضلی، معاون سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک»

ماحصل مطلوب شما از این رویداد چیست؟

تجربهٔ من نشان می‌دهد که ما در رویدادها همیشه آدم‌ها را شرطی کردیم؛ درحالی که نفس حضور فراگیر مربی‌ها و تولیدکننده‌ها در این رویداد خودش اثربخش است. نکتهٔ دیگر این که ما نباید قهرمان‌پروری کنیم و ارزش رویداد را در نفر اول و دوم محدود کنیم؛ چراکه از نظر روانی، حضور خود شرکت‌کننده‌ها، ناشرها و.. برای آن‌ها، آورده‌های دیگری دارد. مثلاً من در رویداد یارستان کودکستان حضور پیدا کردم و دیده شدم. اما این‌که بخواهیم یک قله‌ای بگذاریم و دیگران را نبینیم درست نیست و باید مراقبت کرد و نگاه این‌گونه باشد که همه احساس قهرمانی کنند.

بله همهٔ محتواها باید کیفیت داشته باشند و باید اصول و چارچوب را رعایت کنند و هر محتوایی در این گردونه نباید رتبه بگیرد؛ اما از طرف دیگر محدودیتی ایجاد نکنید که شرکت‌کننده احساس کند که با کوچکترین ضریب ضعفی از گردونه خارج می‌شود.‌

لطفاً در رابطه با بانک اطلاعاتی رویداد که محصولات برتر در آن معرفی می‌شوند، توضیح بدهید.

بله قرار بر این هست که محصولات برتر در یک بانک اطلاعاتی معرفی شوند؛ اما در این انتخاب و در واقع در این رتبه‌بندی می‌خواهیم که همه دیده شوند نه فقط ایدئال‌ها! چون وقتی فرد در فرآیند رویداد قرار می‌گیرد و نکاتی در رابطه با محتوایش به او گفته‌می‌شود، شرکت‌کننده محتوایش را اصلاح می‌کند و ارتقاء می‌دهد که در واقع به رشد این محتواها در کشور کمک می‌کند. اما وقتی که به نفر اول و دوم و سوم محدود می‌کنید، این کار اثر خودش را از دست می‌دهد و محتوا دوباره به سمت فعالیت غیررسمی می‌رود بدون این‌که در حلقه‌ رویداد شرکت داده شود.
الان متاسفانه هر چقدر هم که ما نظارت کرده و جدی و دقیق عمل می‌کنیم؛ ولی باز می‌بینیم که محتواهای غیراستاندارد در کیف و کتاب بچه‌ها هست؛ چراکه خانواده‌ها مطالبه می‌کنند و مراکز برای مشتری‌مداری خود وارد فعالیت‌هایی مانند وارد آموزش الفبا و آموزش زبان و چرتکه دروس ریاضی و… شده‌اند.

در نتیجه باید خیلی دقیق و حساب‌شده و درواقع با یک پاسخ روشن و قانع‌کننده‌ حداقل‌ها را به آن‌ها متذکر شویم. معیارها را باید این‌گونه ببینیم؛ چون آغازی‌ست برای بانک اطلاعاتی ما و حالا در فضای انتخاب، ما تأکید را بر معیارهای خود بیشتر می‌کنیم. درغیر این صورت، مابقی هم دچار کارهای حاشیه‌ای می‌شوند.

الان واقعاً بعضی از محتواهای ما جنبهٔ فست‌فودی دارد و برای بچه، سیری کاذب ایجاد می‌کند. آموزش الفبا در این سن و آموزش چند زبان در حالی که هنوز زبان مادری کودک تثبیت نشده است سیری کاذب ایجاد می‌کند. تعبیر من برای این محتواها غذاهای کاذبی است که سیری موقت می آورد و بعد هم کم اشتهایی کودک در دورهٔ دبستان. ما باید در ارزیابی به نحوی ببینیم که کسی که در میز گزینه‌ها نمی‌آید احساس کند که در این سفره هست؛ اما این دو مؤلفه را در خودش تقویت کند و در این صورت هم خانواده و هم مربی احساس خوبی دارند.

و نکته پایانی…؟

معاون راهبری و نظارت سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک اضافه می‌کند:

• در پایان می‌خواهم به چند محور تأکید داشته باشم. یکی این بحث که در رویداد، ما در انتخاب محتوا با رعایت اصول و چارچوب، دید وسیع داشته باشیم اما با توجه به نیازهای کودک که رشد همه‌جانبه و تمام‌ساحتی را در بر بگیرد.
• نکتهٔ دیگر این‌که ایده‌ها را ببینیم.
• نکتهٔ سوم نقش خانواده است و تأکید بر این‌که محتواهای ما به‌سمتی برود که بیش از آن که برای کودک باشد، دربارهٔ کودک یا توانمندکردن خانواده باشد.
• نکتهٔ پایانی این است که ما باید واقعاً خیلی سریع برای کودکانمان در گروه سنی مختلف آنالیز محتوا کنیم. به معنای زیر دوسال، زیر چهار سال و زیر شش سال. نباید محتوا برای رده سنی کودکستان تعریف شود. بلکه مشخص شود که این محتواها برای کودکستان دورهٔ اول است یا کودکستان دورهٔ دوم و… .

آرزوی توفیق داریم برای شما دست‌اندرکاران عزیزی که بنده معتقدم فکر و اندیشه و نیتی که پشت این قضیه هست، سراسر اخلاص است که می‌خواهید کار خوبی را برای کودکان رقم بزنید. من هم قدرشناسی می‌کنم و قبلاً هم به دست‌اندرکاران گفتم که بنده به نوبهٔ خودم، هر پشتیبانی که لازم باشد انجام می‌دهم و در خدمتتان هستیم.
موفق باشید.