ارتباط موثر با کودک یکی از مسائل مهم در فرایند تربیت آن‌هاست. اگر در برخورد با کودکان نوپا و کارهایی که می‌کنند گیج می‌شوید و نمی‌دانید باید چه رفتاری بروز دهید نگران نباشید. این فقط دغدغهٔ شما نیست و به طور کلی نحوهٔ تعامل و تربیت کودکان نوپا برای والدین و مربیان امری پیچیده و دشوار است. راهبردهای تربیتی و انضباطی مناسب از نظر رشد، می‌تواند به مهارت‌های شناختی، اجتماعی‌عاطفی، عملکرد اجرایی و همچنین تنظیم هیجانی و رفتاری کمک کند. در این مقاله همراه باشید تا با ۱۱ توصیه برای ارتباط موثر با کودک آشنا شوید.
1. اولویت‌ها و خط قرمزهای خود را شفاف کنید
ارتباط موثر با کودک با «نه گفتن» زیاد رابطهٔ خوبی ندارد. اگر همیشه می‌گویید «نه، نه، نه»، فرزندتان هم فقط نه گفتن را یاد می‌گیرد. قبل از نه گفتن‌ها، اولویت‌های رفتاری و خط قرمزهای‌تان را طی دفعات مختلف برای کودک و اطرافیان او مشخص کنید و پیامدهای هر کدام را هم بگویید. شنیدن «نه»های بدون پیش‌زمینه احتمال چالش را بیشتر می‌کند. مثلاً بگویید قبل از خوابیدن حتما اتاق خوابش را مرتب کند؛ اما وقتی دیدید که از خواب بلند شده و می‌خواهد با وجود اتاق نامرتب بازی کند، نگویید بازی نه! بگویید «اول وسایلت را مرتب کن؛ بعد سراغ بازی برو».
2. کمتر نه بگویید و بیشتر جایگزین بدهید
هرچه بیشتر «نه» بکارید، بیشتر درو می‌کنید! مخصوصاً در سن ۲ تا ۴ سال، تعداد نه‌ها تنها باید به موارد آسیب‌رسان به کودک یا دیگران محدود شود. حواستان باشد اگر کودک را از کاری منع می‌کنید حتما گزینه جایگزین آن کار را پیشنهاد دهید. خودتان را جای او بگذارید: دارید از کاری لذت می‌برید و می‌گویند آن را انجام نده! پس اگر جایگزینی برای آن لذت نداشته باشید قطعاً عصبی و کلافه می‌شوید.
3. دعواها را با هوشمندی خنثی کنید
برخی از رفتارهای نادرست قابل پیشگیری هستند؛ به شرطی که بدانید چه چیزی باعث آن می‌شود. در این حالت به‌راحتی می‌توانید از قبل برایش برنامه‌ریزی کنید. می‌توانید به کودکان چهار سال به بالا مسئولیت برداشتن وسایل را بسپرید. مثلاً بگویید «برو یک قوطی رب بردار» یا «یک جعبه دستمال بیار». و با این کار هم سرگرمش کنید و هم او را در مسیر مسئولیت‌پذیری تربیت کنید.
مثال‌هایی از این دست:
دستمال کاغذی و لذت ریز کردن آن
اگر فرزند شما پای جعبه دستمال کاغذی ایستاده و دانه‌دانه دستمال‌ها را بیرون کشیده، روی زمین می‌ریزد و می‌خندد، رفتارش کاملا طبیعی است. او از این کار غرق لذت می‌شود و نمی‌داند کارش غلط است. اما شما که می‌دانید، اول به او اعلام کنید کارش اشتباه است. اگر با وجود گفتن شما باز هم در دفعات بعد آن کار را تکرار کرد به جای نه گفتن و دعوا کردن، جعبهٔ دستمال کاغذی را جایی دور از دسترس او قرار دهید.
فروشگاه و ولع خرید بچه‌ها
اگر هربار که به فروشگاه می‌روید، کودک بین قفسه‌ها می‌دود و مدام خوراکی و وسیله‌های مختلف را برمی‌دارد، به او نه نگویید. به جایش قبل از رفتن به خرید، برایش تعدادی از اسباب‌بازی‌های محبوبش را بیاورید تا با آن‌ها سرگرم شود.
اسباب‌بازی‌ها و مهمآن‌های کوچک
یکی دیگر از چالش‌ها اسباب‌بازی‌ها هستند. اگر کودک اسباب‌بازی خود را در هنگام بازی در خانه به اشتراک نمی‌گذارد، قبل از رسیدن دوستانش، آن‌ها را از منطقهٔ بازی‌شان خارج کنید. با این کار، از درگیری‌های احتمالی جلوگیری کنید.
مداد رنگی‌ها و نقاشی روی دیوار
اگر کوچولوی شما دوست دارد روی دیوارها نقاشی بکشد، قرار دادن مدادرنگی در دسترسش، قطعاً او را وسوسه می‌کند! مداد‌رنگی‌ها را در جایی قرار دهید که کودک بدون کمک شما نتواند به آن دست پیدا کند.
4. زمان‌سنج وضعیت کودک خود باشید
گرسنگی، خستگی یا قرار گرفتن کنار بعضی از آدم‌ها، ممکن است کودک را بدخلق کند. همچنین ممکن است او صبح‌ها پرانرژی باشد و شب‌ها بی‌حوصله. حواستان باشد در اوقات بدخلقی برنامه‌های چالش‌زا نگذارید و امر و نهی زیادی نکنید. اگر کودک شما صبح‌ها شاد و پرانرژی است؛ اما بعد از ناهار خسته و بدخلق است، برنامهٔ رفتن به فروشگاه یا پزشک را در زمانی که حالش خوب است تنظیم کنید؛ نه وقتی که می‌دانید بدخلق است.
در همین ارتباط، مطلب «چطور کودک لوس و شکننده تربیت نکنیم!» را بخوانید.
5. چکشی عمل نکنید و آمادگی بدهید!
کودک را برای تغییر محیط و انجام کارها آماده کنید تا بهانه نگیرد. اگر می‌خواهید به مهمانی بروید، یا از پارک برگردید، زودتر به او بگویید تا برای تغییر وضعیت زمان داشته باشد. مثلاً این که ۳ بار دیگر می‌توانی از سرسره استفاده کنی و… .
به عنوان مثال، وقتی می‌دانید که تا نیم‌ساعت دیگر قرار است از خانهٔ مادربزرگ بروید، هم به او اعلام کنید و هم او را با جمع کردن وسایل و مرتب کردن، آمادهٔ رفتن کنید. هرچه کودک بیشتر احساس آمادگی کند، احتمال اینکه برای ترک محیط و تغییرات، سر و صدا راه بیندازد کمتر می‌شود.
6. پای اجرای قوانین درست، ثابت‌قدم بمانید
بچه‌ها مخصوصاً از ۲ تا ۳ سالگی، بادقت به واکنش بقیه نسبت به رفتار خودشان توجه نشان می‌دهند. پس باید حواستان باشد واکنش خود را نسبت به موقعیت‌های ثابت آن‌ها تغییر ندهید. اگر واکنش شما به موقعیتی مدام تغییر کند، بچه ها شما و قانون‌هایتان را جدی نمی‌گیرند. همچنین قوانین خود را به دیگران هم توضیح دهید تا رفتارها با کودک یکسان شود. ارتباط موثر با کودک بردباری و اقتدار می‌طلبد.
مثلا اگر برای گرفتن یک خوراکی گریه می‌کند، پا می‌کوبد و الم‌شنگه راه می‌اندازد، رفتار شما نباید در مقابلش در هیچ جا و هیچ زمانی تغییر کند. می‌دانیم تحملش خیلی سخت است اما تحقیقات نشان داده سخت‌ترین بچه‌ها نیز پس از ده بار تکرار رفتار شما، می‌فهمند هر کاری کنند به نتیجه نمی‌رسند و دست از رفتار خود برمی‌دارند.
7. دل‌سوزی بی‌جا ممنوع
اگر بچه‌ها وقت و بی وقت، تاکتیک لوس کردن را برای سست کردن عزم شما به کار می‌گیرند، دل‌سوزی بی‌جا را متوقف کنید. اگر برای موقعیت‌های مهم، همیشه یکسان پاسخ دهید، بعد از چند بار می‌فهمند این رفتار بی‌فایده است. فقط مطمئن شوید که پاسختان محکم و آرام است؛ نه از روی پرخاشگری. اجازه ندهید تاکتیک‌های آن‌ها شما را از ثابت قدم بودن منحرف کند. اگر همیشه یکسان پاسخ دهید، احتمالاً بعد از چند بار می‌فهمند رفتارشان بی‌فایده است. نرمش همیشه در ارتباط موثر با کودک جواب نمی‌دهد.
8. مراقب هیجانات خود باشید
مطمئناً وقتی کودک یک کار خطرناک می کند یا به صورت خواهرش می‌کوبد، خونسرد ماندن دشوار است. اما اگر با عصبانیت فریاد بزنید، پیامی که می‌خواهید بفرستید گم و بی‌اثر می‌شود و مکن است وضعیت را بدتر کند. وقتی والدین فریاد می‌زنند، بچه‌ها ممکن است فقط روی صدا و لحن صدایشان تمرکز کنند. علاوه بر این فریاد زدن مداوم، می‌تواند در درازمدت به عزت نفس آن‌ها آسیب برساند و در ابراز درست هیجانات برایشان خطای شناختی ایجاد کند. حتی ممکن است منجر به رفتار جلب توجه منفی توسط کودک شود. به جای داد زدن، جلویش را بگیرید و با جدیت، منظور خود و اشتباهش را به او اعلام کنید.
در همین ارتباط، مطلب «انواع سبک‌های والدگری و نتیجهٔ آن روی کودکان» را بخوانید
9. همدلی و درک را در کلمات خود بگنجانید
در جریان ارتباط موثر با کودک، مطمئن شوید که لحن و کلمات شما به این معنی نیست که دیگر او را دوست ندارید. مثلاً به جای گفتن اینکه «چقدر بچه بدی هستی»، به او بگویید «اینکه وسیله‌ها را بدون اجازه برمی‌داری، مرا ناراحت می‌کند.» یا به جای اینکه بگویید «تو اصلا مهربون نیستی! چرا اسباب بازیت رو به دوستت نمی‌دی؟» ابتدا احساسش را برای ندادن اسباب‌بازی درک کنید و بعد، از اینکه این کار را نمی‌کند انتقاد کنید. مثلاً بگویید «می‌دونم اسباب‌بازیت رو خیلی دوست داری؛ اما بهتره نوبتی با دوستت بازی کنی. اینجوری اونم خیلی خوشحال می‌شه.»
10. با اقتدار و آرام محدود کنید
برای مثال، اگر فرزندتان با شمشیر اسباب‌بازی هم‌بازی‌اش را می‌زند، زمان استفاده از شمشیر را به زمانی که یک بزرگتر حضور دارد محدود کنید. اگر آن‌ها توانایی استفادهٔ ایمن از آن و پیروی از قوانین را نشان دادند، می‌توانند زمان بیشتری را با آن بازی کنند. اما به محض اینکه دوباره شروع به ضربه زدن کردند، اسباب‌بازی از آن‌ها گرفته می‌شود و تا فردا امکان استفاده از آن را نخواهند داشت. همین روند را در مواجهات و موقعیت‌های دیگر، پیاده‌سازی کنید.
11. هوشمندانه پاداش بدهید
بسیار بعید است که فرزند شما همیشه هر کاری را که شما می‌گویید انجام دهد. طبیعی است که بچه‌ها در مقابل کنترل و تذکر مقاومت کنند. به‌خصوص زمانی که از آن‌ها می‌خواهید کاری را انجام دهند که دوست ندارند. هنگامی که آن‌ها رفتار مناسبی داشتند، حتماً برایشان یک پاداش در نظر بگیرید.
استفادهٔ هوشمندانه از جایزه و همچنین تقویت‌های کلامی مثبت، راهی است برای نشان دادن اینکه به کودک و احساسات او احترام می‌گذارید. این بیش از هر چیز به خواسته‌های شما اعتبار می‌بخشد. استفاده از جدول ستاره یا امتیازدهی برای کارهای خوب و در پایان، برآورده کردن یک خواستهٔ بزرگتر کودک مثل بردن به شهربازی یا خرید یک هدیه هم می‌تواند برایش بسیار انگیزه‌بخش باشد.
ارتباط موثر با کودک، یک فرمول واحد ندارد و بسته به شخصیت کودک و موقعیت‌ها، روش‌های متفاوتی می‌طلبد. در این مقاله سعی کردیم ۱۱ توصیه برای ایجاد این نوع ارتباط و کم کردن چالش ها با کودک نوپا به شما ارائه دهیم. اگر پیشنهاد و انتقادی دربارهٔ هر کدام دارید، خوشحال می‌شویم در قسمت نظرات برای ما بنویسید.
