شاخص‌های داوری محور اسباب‌بازی و وسایل بازی و یادگیری در گام سوم

بعد از طی کردن مرحلهٔ پالایش اولیه محصولات، نوبت به مراحل داوری اول و دوم می‌رسد که با شاخص‌های داوری سروکار دارد. در این مطلب به تبیین شاخص‌های داوری محور اسباب‌بازی و وسایل بازی و یادگیری می‌پردازیم. شما می‌توانید با اطلاع از آن‌ها، هم به شناخت محصول خوب برسید و هم دست به تولید و ارتقای محصولات خود بزنید.

در همین ارتباط، مطلب «همه چیز دربارهٔ محور اسباب‌بازی و وسایل بازی و یادگیری» را بخوانید.

شاخص‌های داوری چطور عمل می‌کنند؟

در جدول زیر تعدادی شاخص می‌بینید. برای هر شاخص، تعدادی سنجه وجود دارد که هر یک توصیفی از محصول مناسب است. این توصیف ممکن است کاملاً با یک محصول منطبق باشد، که در این صورت امتیاز کامل از آن سنجه را دریافت می‌کند. همچنین ممکن است محصول مورد نظر، کاملاً فاقد آن ویژگی باشد و آن توصیف به هیچ عنوان معرف آن محصول نباشد، که در این صورت محصول مورد نظر کمترین امتیاز را از آن سنجه به دست می‌آورد.

چنانچه سنجه‌ای به محصولی مرتبط نباشد، اثر آن سنجه برای آن محصول حذف می‌شود و اثر مثبت یا منفی در محاسبۀ امتیاز آن نخواهد داشت. درنهایت برآیند امتیازات سنجه‌های ذیل هر شاخص، امتیاز آن شاخص را می‌سازد و برآیند امتیازات شاخص‌ها، امتیاز کل محصول را شکل می‌دهد.

در همین ارتباط، مطلب «شاخص‌های داوری محصولات در سومین گام یارستان کودکستان» را بخوانید.

شاخص‌ها			سنجه‌ها
کل‌نگر محصول			شاخص کل‌نگر: اثر در نگاه کل‌نگر، محصول مناسبی است.
صحت	مالکیت معنوی		امتیازی*: محصول ایدۀ سازنده است (در محتوا و ساخت) و برگرفته از الگو یا محصول خارجی و محصولات دیگر نیست.
	مالکیت معنوی		در صورت استفاده از نقل قول، مانند آیات، روایات و گزاره‌های علمی، منبع آن ذکر شده است.
	علمی/ نگارشی		اصول ویراستاری، املا، رسم‌الخط و نشانه‌گذاری به‌درستی رعایت شده است و در صورت استفاده از آیات قرآن کریم یا احادیث، املا و اعراب‌گذاری آن صحیح است.
خلاقیت و ابتکار			محصول، در فرم و ایدۀ ظاهری خلاقانه و نوآورانه است.
			محصول، در مضمون و محتوا خلاقانه و نوآورانه است.
			امتیازی*: کد QR یا واقعیت افزوده (AR) محتوای دیجیتال (برای مخاطب کودک) به اثر اضافه شده است. (مثلاً فیلم اجرای بازی)
سهولت کاربری			راهنمای لازم برای انتخاب محصول در اختیار خریدار قرار گرفته است. (مثلاً سن هدف برای این محصول، نیازی که پاسخ می‌دهد، تعداد بازیکن، زمان بازی و…)
			دستورالعمل بازی، گام‌بندی شده با ادبیات شفاف (همه فهم و واضح) در اختیار والدین و مربیان قرار گرفته است.
			وزن، اندازه و قطعات و ابعاد محصول با سن کودک تناسب دارد. بنابراین حرکت دادن و استفاده از اسباب‌بازی برای کودک آسان است.
ظاهری و شکلی	کل‌نگر ظاهری شکلی		شاخص کل‌نگر: محصول به‌لحاظ ظاهری و شکلی مناسب است.
	تعامل سمعی		شاخص کل‌نگر: محصول تعامل سمعی مناسبی برقرار می‌کند.
			قالب صوت*: کیفیت صدابرداری و تدوین صوت بالا است. صدا باکیفیت و شفاف ضبط شده و انتقال از یک بخش به بخش دیگر به شکل صحیح و خلاقانه انجام شده است. (حذف‌ها و برش‌های ضروری، مناسب و هماهنگ با انتقال پیام و مفهوم انجام شده است.)
			قالب صوت*: صداها اضطراب‌آور، ترسناک و گوش‌خراش نیستند. مثلاً حد بالا و پایین صدا متعادل است و تغییرات صدا، به‌گونه‌ای ناگهانی و دلهره‌آور نیست.
	کل‌نگر تعامل بصری		شاخص کل‌نگر: محصول تعامل بصری مناسبی برقرار می‌کند.
	تعامل بصری		اگر محصول دارای محتوای گرافیکی است، برای آن تصویرگری اختصاصی انجام شده است.
			در صورت وجود تصویرگری، تصاویر با سن مخاطب تناسب دارد. (شادابی رنگ‌ها، مقدار ریزه‌کاری و جزئیات آن برای کودکان واضح و قابل درک است.)
			کودک در تشخیص انسان‌ها، جانداران، گیاهان و اجسام دچار مشکل نمی‌شود؛ یعنی خیال‌پردازی در تصویرگری به‌گونه‌ای نیست که شناخت کودک از موضوع را دچار خطا کند. (ابعاد، زوایا، رنگ‌ها و… متناسب با واقعیت است.)
			روان‌شناسی رنگ‌ها مطابق با سن کودک رعایت شده است. (در ابزارها و ترکیب اسباب‌بازی و جعبۀ آن)
			بین طراحی جعبه، بروشور و اجزای بازی تطابق و هم‌خوانی ظاهری وجود دارد.
	بهداشت و ایمنی		اگر قطعات ریز قابل بلعیدن دارد، روی محصول این هشدار درج شده که مناسب زیر 3 سال نیست. اگر برای بالای 3 سال طراحی شده هم اجزای بسیار کوچک که در گوش و بینی کودک جا شود، ندارد.
اصول تربیت	کل‌نگر جذابیت محتوایی		شاخص کل‌نگر: محتوای محصول برای کودک جذاب است.
	جذابیت محتوایی		به اصل لذت و بازی توجه شده است و محتوا و فعالیت‌ها جدی و خشک نیست و به‌نوعی بازی‌گونه، کودکانه و بانشاط است. کودک از فرایند بازی لذت می‌برد و نگران حصول نتیجه‌ای مشخص نیست.
			درگیری عاطفی و هیجانی کودک با بازی به نحوی است که تمایل کودک برای استفاده چندباره از آن را در بر دارد.
			بازی به‌گونه‌ای است که امکان خلق بازی‌های متنوع علاوه بر دستورعمل بازی را فراهم می‌کند.
			بازی به‌گونه‌ای است که در مواجهه اول کشش و تمایل کودک را برمی‌انگیزد.
	کل‌نگر سازمان‌دهی محتوا		شاخص کل‌نگر: سازمان‌دهی محتوا به خوبی انجام شده است.
	سازمان‌دهی محتوا		محتوای اسباب‌بازی با موضوع و هدف آن در یک راستا و متناسب است.
			در طراحی اسباب‌بازی به اصل تلفیق توجه شده است: درهم‌تنیدگی اهداف و مفاهیم با پرهیز از جداسازی آن‌ها
			به اصل آزادی عمل در انجام فعالیت‌ها توجه شده است. دست کودک در شیوه انجام بازی باز گذاشته شده است و فعالیت‌ها دارای قوانین سفت و سخت از پیش‌تعیین‌شده نیست.
			انجام فعالیت‌ها به ‌گونه‌ای است که کودکان با توانایی‌ها و تفاوت‌های مختلف را درگیر کند و کودک بخشی از فعالیت خواسته شده یا تمام آن را با کیفیت متفاوت انجام دهد.
			اصل تناسب فعالیت‌ها و انتظارات عملکردی با ردۀ سنی مخاطبان، وسع وجودی و نیازهای فردی و اجتماعی آنها در نظر گرفته شده است.
			امتیازی*: اصل برجسته‌سازی به جهت استفاده کودکان استثنایی (نابینایان و…) و ارتباط بهتر کودکان عادی رعایت شده است.
اهداف تربیت	کل‌نگر اهداف تربیت		شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به اهداف تربیت پرداخته است.
	ویژگی مشترک تمام محصولات		اسباب‌بازی، بدآموزی ندارد و صفات و ویژگی‌های فردی و اجتماعی منفی را تقویت نمی‌کند (مانند برچسب زدن، راحت‌طلبی، مصرف‌گرایی، بخل، زیاده‌خواهی، عهدشکنی، خودمحوری، عدم کرامت و عزت نفس، ناسزاگویی، حسادت، کینه و…).
	ویژگی مشترک تمام محصولات		از نمادها، تصاویر و شخصیت‌ها به جا و متناسب با فرهنگ بومی استفاده شده و از نمادها، شخصیت‌ها، حروف و تصاویر غیربومی پرهیز شده است.
	اثرات جانبی		محصول به یک یا چند ساحت غیر از ساحت‌های اصلی به طور مناسب پرداخته است و اثر جانبی منفی ندارد. (۰-۱-۵)
	اهداف	تقویت حس دینی و علایق مذهبی و انس با قرآن	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به تقویت حس دینی و علایق مذهبی و انس با قرآن پرداخته است.
			اسباب‌بازی، منجر به بیداری احساس فطری و حب نسبت به خداوند مهربان و همچنین مخلوقات خداوند (خود، انسان‌ها و طبیعت) می‌شود.
			به انس با خدا، مفاهیم تربیت دینی و پیشوایان دین کمک می‌کند.
			محصول به انس کودک با قرآن با رعایت این اصول می‌پردازد: تاکید بر جنبه‌های لطف و رحمت الهی، آشنایی و یادگیریسوره‌ها و پیام‌های قرآنی همراه با بیان کودکانه، غیرمستقیم و درک ساده از مفهوم قرآن (پرداختن مستقیم به یک مفهوم دینی بدوناینکه نویسنده بتواند به‌شیوه‌ای کودکانه و غیرمستقیم، موضوع را به کودک منتقل کند، منجر به کاهش امتیاز می شود).
			به انس و آشنایی با مناسک و نمادهای دینی متناسب با رده سنی کودک پرداخته است.
		پرورش صفات اخلاقی و رفتارهای اجتماعی	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به پرورش صفات اخلاقی ومهارت های ارتباطی اجتماعی پرداخته است.
			به تقویت مهارت ارتباط مؤثر و صحیح با دیگران می‌پردازد.
			محصول، کودک را به تبعیت از قانون، حفظ اموال و توجه به منافع عمومی دعوت می‌کند.
			محتوای محصول موجب می‌شود که کودک بتواند مسئولیت پیامدهای رفتار خود را به عهده بگیرد.
			به شناسایی کارهای خوب و خداپسندانه اهتمام ورزیده و کودک را به انجام آن‌ها تشویق می‌کند.
			محتوا به گونه‌ای طراحی شده است که مقدمات درک و تدبر در مفاهیم اقتصادی را ایجاد می‌کند.
		پرورش مهارت‌های ذهنی	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به پرورش مهارت‌های ذهنی پرداخته است.
			توجه، تمرکز، دقّت و حافظه را درگیر می‌کند و ارتقا می‌دهد.
			دربرگیرنده چالش‌هایی جهت مکث، اندیشیدن و پرورش تفکر خلاق و نقاد و حل مسئله است.
			محصول مهارت ارتباط غیرکلامی و ارسال و دریافت پیام با اشاره و نماد و بدون سخن را تقویت می‌کند.
			فرصت‌هایی برای تشخیص، مقایسه (تفاوت‌ها و شباهت‌ها)، ردیف کردن، دسته‌بندی و طبقه‌بندی، روابط کل و جزء، تناظر، ترتیب، مفاهیم فضایی، تعلق و عدم تعلق به مجموعه، اشیاء، زمان، فصول و رنگ‌ها فراهم می‌کند.
			فعالیتها منجر به علاقه و احساس نیاز کودک به دانش و تحریک حس فطری کنجکاوی او به دانایی می‌شود.
			از چند حس برای کشف روابط بین اجزا یعنی روش چندحسی استفاده کرده است.
		پرورش روحیه و رفتار عاطفی در عرصه فردی و خانوادگی	شاخص کل‌نگر: محصول به‌خوبی به پرورش روحیه و رفتار عاطفی در عرصه فردی و خانوادگی پرداخته است.
			کودک را در شناخت، مدیریت و ابراز صحیح عواطف و هیجانات (محبت، خوشحالی، ناخشنودی، خشم، نگرانی و…) کمک می‌کند.
			محصول به پرورش مفاهیم هویت فردی، شناخت خود وعلاقه‌مندی‌های خود کمک می‌کند.
			امتیازی*: محصول به‌نحوی داشتن خواهر و برادر و افزایش جمعیت خانواده را ترویج می‌کند.
			در اثر، به خانواده دوستی و تعمیق علائق، روابط و ارزش‌های خانوادگی توجه شده است.
		آشنایی با محیط زیست و علاقه و انس با طبیعت و حفظ آن	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به آشنایی با محیط زیست و علاقه و انس با طبیعت و حفظ آن پرداخته است.
			به مفاهیم زیست محیطی کودک (خانه، محله، شهر، کشور)، پاکیزگی آن‌ها، احساس تعلق و محبت به آن‌ها و همسو بودن آنها با فرهنگ ایرانی‌اسلامی پرداخته است.
			به نعمت‌های خداوند در محیط طبیعت، احترام به طبیعت، منابع طبیعی، موجودات زنده و مراقبت از آن‌ها و بازی و گردش در طبیعت پرداخته است.
			به روش‌های سادۀ صرفه‌جویی و پرهیز از اسراف و استفاده از دورریختنی‌ها پرداخته است.
		پرورش هویت ملی	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به پرورش هویت ملی پرداخته است.
			اثر به‌واسطۀ پرداختن به مفاخر ملی و تاریخی کشور باعث شکل دهی الگوی مناسب و احساس افتخار و عرق ملی در کودک شده است.
			اثر به زیبایی‌های طبیعی مناطق جغرافیایی ایران پرداخته است و کودک به واسطه آن با جغرافیا و زیبایی‌های کشورش آشنا می شود.
			اثر با استفاده از نمادهای ملی مانند پرچم و سرود ملی، به تقویت عرق و هویت ملی کودک کمک می‌کند.
			اثر به سنت‌ها، آیین‌ها و مناسبت‌های ملی و مذهبی مانند عید نوروز، شب یلدا، دهه فجر، اعیاد و عزاداری‌ها پرداخته است.
			کودک با تفاوت‌ها و تنوع قومیتی آشنا می‌شود و احترام به اقوام مختلف را می‌آموزد.
		ارتقای سطح بهداشت و ایمنی	شاخص کل‌نگر: محصول به‌خوبی به ارتقای سطح بهداشت و ایمنی پرداخته است.
		ارتقای سطح بهداشت و ایمنی	محتوای اسباب‌بازی نه‌تنها او را در جهت عدم رعایت ایمنی یا بهداشت سوق نمی‌دهد؛ بلکه به معرفی خوراکی‌های مفید، دوست داشتن بدن خود و مراقبت از سلامتی خود و رعایت بهداشت پرداخته است.
		پرورش مهارت‌های کلامی و زبان فارسی	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به پرورش مهارت‌های کلامی و زبان فارسی رداخته است.
			از زبان فارسی معیار و اسامی و واژگان مأنوس فارسی در بازی (مانند نام‌گذاری خود بازی، متون توضیحی، شعار بازی و …) استفاده شده است.
			محصول به خوبی به تقویت مهارت گوش دادن پرداخته است.
			محصول به خوبی به تقویت مهارت سخن گفتن پرداخته است.
			محصول به خوبی به تقویت مقدمات مهارت نوشتن پرداخته است.
		پرورش مهارت‌های جسمی حرکتی	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به پرورش مهارت‌های جسمی و حرکتی پرداخته است.
			به یکی از جنبه‌های رشد جسمی توجه کرده است (از جمله شناخت اعضای بدن به عنوان نعمت‌های خداوند، حواس پنجگانه، فعالیت‌های حرکتی با عضلات ریز و درشت و انواع دست‌ورزی).
			اسباب‌بازی حرکت‌های ظریف کودک اعم از دست‌ورزی، هماهنگی چشم و دست، چینش، ساختن و … یا حرکت‌های درشت کودک را تقویت می‌کند، اعم از حفظ تعادل، راه رفتن، دویدن، پریدن، پرتاب کردن و… (لازم نیست هم حرکات ریز و هم حرکات درشت را تقویت کند.)
			محتوای اسباب‌بازی به انجام فعالیت‌های حرکتی و ورزش تشویق می‌کند و مشوق سکون و بی‌تحرکی نیست.
		پرورش ذوق هنری و زیبایی‌شناسی	شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی به پرورش ذوق هنری و زیبایی‌شناسی پرداخته است.
قالب‌ها	مهارتی		شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی از قالب مهارتی استفاده کرده است.
			اسباب‌بازی مهارتی*: بازی به گونه‌ای طراحی شده است که نتیجۀ تلاش کودک برای او عینی و ملموس است.
			اسباب‌بازی مهارتی*: در راهنمای اسباب‌بازی، هدف آموزشی اعم از مهارتی، دانشی و نگرشی برای مربی و والدین به وضوح مشخص است.
			اسباب‌بازی مهارتی*: به پرورش هماهنگ اندام‌های گوناگون کودک با تقویت دقت و تمرکز و عکس‌العمل به‌موقع توجه شده است.
	باقاعده		شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی از قالب با قاعده استفاده کرده است.
	باقاعده		اسباب‌بازی با قاعده*: طراحی بازی به گونه ای است که هدف اصلی کودک تلاش و به پایان رساندن بازی است، نه رقابت و غلبه بر دیگری.
	نمادین		شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی از قالب نمادین استفاده کرده است.
			اسباب‌بازی نمادین*: مواد به کار گرفته شده برای تولید، متناسب با بازی انتخاب شده است.
			اسباب‌بازی نمادین*: ویژگی‌های عروسک/ اسباب‌بازی با ویژگی‌های واقعی آن تناسب دارد.
			اسباب‌بازی نمادین*: استفاده از اسباب‌بازی موجب می‌شود تجربه مشابه استفاده از ابزار واقعی برای کودک ایجاد و برای او حس نقش‌آفرینی در زندگی روزمره را فراهم کند. (اسباب‌بازی مشاغل، شبیه ساز زندگی و..).
	ساختنی		شاخص کل‌نگر: محصول به خوبی از قالب ساختنی استفاده کرده است.
	ساختنی		اسباب‌بازی ساختنی*: ابزار و موادی که مورد نیاز است، مناسب کودک و در دسترس اوست.
افزونه‌ها			افزونه به خوبی با محصول هماهنگ است و با آن تناسب دارد.
			استفاده از افزونه به راحتی انجام می‌شود.
			افزونه خلاقانه و نوآورانه است.
			افزونه به لحاظ ظاهری و شکلی مناسب است.
			اصول و اهداف تربیتی به خوبی در افزونه دنبال شده است.